Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση του "πατριάρχη" του Σοβιετικού σκακιού, του Mikhail Moiseevich Botvinnik. Οι απόψεις για τον άνθρωπο Botvinnik ποικίλουν λόγω της ιδιαιτερότητας του σοβιετικού καθεστώτος. Ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός όμως και στις αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν θα βρούμε ακόμα και τον Korchnoi να εκφράζεται με καλά λόγια για τον μεγάλο Botvinnik. Ας αρχίσουμε όμως με μια συνέντευξη του Yuri Averbakh, πιστού υπηρέτη του καθεστώτος, μεγάλου ειδικού στα φινάλε και σπουδαίου αναλυτή, του οποίο το αυτοβιογραφικό "Centre-Stage and Behind the Scenes" εκδόθηκε φέτος και προσμένω με αγωνία να φτάσει στο ταχυδρομείο μου. Ο Averbakh, στα 89 του, είναι ο γηραιότερος εν ζωή Grandmaster. Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε στον Yuri Vasilyev για τη Ρωσική εφημερίδα Sport-Express στις 17 Αυγούστου 2011.
Yuri Lvovich, πώς γνωρίστηκες με τον Botvinnik?
Το 1935, κατά τη διάρκεια του 2ου Διεθνούς Τουρνουά της Μόσχας, μου γεννήθηκε το ενδιαφέρον για το σκάκι σε μια εποχή που πολλά παιδιά στη Μόσχα ήταν ενθουσιασμένα με το παιχνίδι. Έτσι πήγα στο Παλάτι των νεαρών Πιονέρων. Όλοι εκεί λατρεύαμε όπως είναι φυσικό τον Botvinnik και την επόμενη χρονιά θυμάμαι πως ακούγαμε τις ραδιοφωνικές ανταποκρίσεις από το Nottingham και τον θρίαμβο του Botvinnik εκεί. Ενηλικιώθηκα σκακιστικά παράλληλα με τις μεγάλες του επιτυχίες. Το 1940, κατά τη διάρκεια του 12ου Πρωταθλήματος Σοβιετικής Ένωσης, στο οποίο ήμουν ένας από τους νεαρούς χειριστές στις σκακιέρες τοίχου με σύστησαν για πρώτη φορά στον Botvinnik. Τον χαιρέτησα και ανταπέδωσε ευγενικά. Εκεί τελείωσε η πρώτη αυτή επαφή μας.
Και πότε τον αντιμετώπισες για πρώτη φορά στη σκακιέρα?
Ήταν το 1943 στο πρωτάθλημα Μόσχας. Όταν έγραψα το όνομά του στο παρτιδόφυλλο τσιμπήθηκα για να δω αν ονειρεύομαι. Έπαιζα στα αλήθεια με τον Botvinnik!
Ήσουν τιτλούχος τότε?
Ήμουν υποψήφιος μαιτρ. Και με το αποτέλεσμά μου σε αυτό το πρωτάθλημα, έγινα μαιτρ. Έφερα ισοπαλία με τον Botvinnik, κέρδισα τους Yudovich, Alatortsev και Mikenas και τερμάτισα στην 6η θέση.
Θυμάσαι καθόλου αυτήν την πρώτη παρτίδα?
Ο Mikhail Moiseevich έπαιξε Γαλλική με τα μαύρα, βρέθηκε σε μειονεκτική θέση και απλοποιώντας τη θέση, μου πρότεινε ισοπαλία στην 40η κίνηση.
Πώς σου συμπεριφέρθηκε? Ήσουν απλώς ένα μαθητούδι, υποψήφιος μαιτρ, ενώ αυτός ήταν διεκδικητής του Παγκόσμιου τίτλου.
Ήταν φιλικός και με ρώτησε με τί ασχολούμαι εκτός του σκακιού. Βλέποντας το τραυματισμένο και δεμένο χέρι μου, με ρώτησε αν είχα τραυματιστεί στο μέτωπο. Του είπα πως ποτέ δεν είχα πάει στο μέτωπο.
Πόσες φορές τον αντιμετώπισες σε πρωτάθλημα ΕΣΣΔ?
Δύο φορές. Μια ισοπαλία και μια ήττα.
Και πότε αρχίσατε να δουλεύετε μαζί?
Το 1955 προετοιμαζόμασταν για το ματς ρεβάνς εναντίον των Αμερικανών. Ο Botvinnik δεν είχε παίξει στο πρώτο ματς που έγινε στις ΗΠΑ προφασιζόμενος κούραση από το πρόσφατο ματς του με τον Smyslov, όμως εγώ πιστεύω πως απλώς ένοιωθε άβολα στην ιδέα να ταξιδέψει με αεροπλάνο. Το ματς του 55 ήταν στη Μόσχα και η ομάδα προπονούνταν στο Zvenigorod. Το εξοχικό του Botvinnik ήταν εκεί κοντά και μου ζήτησε να τον επισκεφτώ για να παίξουμε μερικές παρτίδες προπόνησης. Ήταν ο πρωταθλητής ΕΣΣΔ εκείνη την περίοδο. Και παίξαμε.
Με κανονικό χρόνο σκέψης?
Ναι, αλλά με μια ιδιαιτερότητα. Παίζαμε με το ραδιόφωνο να ανοιχτό. Οπότε μετά από 5 ώρες που άκουγα ιστορίες από το ραδιόφωνο, το κεφάλι μου πονούσε...
Γιατί το ήθελε αυτό?
Ο Botvinnik είχε αυτό το φοβερό προτέρημα, αργότερα το ονόμασε αυτό-προγραμματισμό. Εγώ θα το ονόμαζα αυτό-ύπνωση. Όταν υπήρχε φασαρία στις αίθουσες των αγώνων, έλεγε στον εαυτό του "είμαι προπονημένος σε συνθήκες θορύβου, οπότε ο θόρυβος δεν είναι πρόβλημα για μένα".
Με αντίστοιχο τρόπο "προστάτευε τον εαυτό του" από τον καπνό των αντιπάλων - οι σκακιστές επιτρεπόταν να καπνίζουν τότε. O Ragozin κάπνιζε επίτηδες μέσα στα μούτρα του Botvinnik κατά τη διάρκεια των παρτίδων μεταξύ τους. Ο Botvinnik πίστευε πως με αυτόν τον τρόπο θα γινόταν άτρωτος στον καπνό. Και στην πραγματικότητα αυτό συνέβη.
Όμως δεν έπαιξες μαζί του μόνο κάτω από ειδικές συνθήκες...
Όχι φυσικά. Ο Botvinnik με συμπαθούσε και αρχίσαμε να παίζουμε παρτίδες προετοιμασίας σε σταθερή βάση. Πριν από το Alekhine Memorial, πριν από την Ολυμπιάδα, πριν από κάθε τουρνουά στο οποίο συμμετείχε. Και παίξαμε και δύο ματς. Ένα το 1956, 6 παρτίδων. 5 από αυτές, τις έχω ακόμα. Μια έκτη έχει χαθεί. Ο Mikhail Moiseevich κέρδισε με +1.
Το δεύτερο ματς παίχτηκε το 1958 - 10 παρτίδες, αν και είχαμε σχεδιάσει να παίξουμε 12. Και νομίζω πως αυτό το ματς έβλαψε τον Botvinnik. Παίξαμε με πάθος. Πίεση χρόνου, διακοπές. Και εδώ ο Botvinnik ήταν στο +1, αλλά μια παρτίδα έμεινε ανολοκλήρωτη. Στη διακοπή ήμουν διαφορά πάνω.
Και γιατί δεν το τελειώσατε?
Δεν είχαμε χρόνο. Το προγραμματίσαμε για το τέλος της χρόνιας αλλά αρρώστησα και έμεινα μια βδομάδα στο κρεββάτι - στο εξοχικό του Botvinnik παρεμπιπτόντως.
Και γιατί πιστεύεις πως έβλαψε τον Botvinnik στην προετοιμασία του?
Γιατί ήταν πολύ έντονο και δεν άφησε χρόνο στον Botvinnik να ξεκουραστεί.
Ήσουν 11 χρόνος νεώτερός του. Τί σχέσεις είχατε εκτός σκακιού? Ποιες οι εντυπώσεις σου από τον χαρακτήρα του?
Η πρώτη εντύπωση ήταν φανταστική. Ο Botvinnik ήταν πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος! Η οπτική του σε πολλά πράγματα ήταν πρωτότυπη. Η εποχή εκείνη ήταν πολύ έντονη: η μετάβαση από την εποχή του Στάλιν στον Χρουστσόφ. Συζητούσαμε για την πολιτική, για λογοτεχνία. Υπήρχαν πολλά θέματα προς συζήτηση: το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, η εκτέλεση του Μπερία. Δεν ήταν άνθρωπος των στερεοτύπων, αυτοί που τον χαρακτηρίζουν ως αμετανόητο σταλινικό κάνουν λάθος. Ο Botvinnik είχε τη δική του γνώμη για τα πάντα. Το 1954 μάλιστα, έστειλε ένα κείμενο στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος: "Είναι η παγκόσμια επανάσταση εφικτή χωρίς έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο?"
Ο Pospelov, αρχισυντάκτης της Pravda και κορυφαίο στέλεχος της εποχής, έγραψε πως "το κείμενο του Botvinnik αποκαλύπτει το μικροαστισμό και τον εργατισμό του συγγραφέα. Προτείνω να προσκληθεί ο Botvinnik στην Κεντρική Επιτροπή και να του εξηγήσουμε πως αν επιμένει στα λάθη του, η κομματική του ταυτότητα θα ανακληθεί"
Ο Botvinnik αναγκάστηκε να κάνει "ανάκληση κίνησης", γράφοντας ταπεινωμένος ένα γράμμα: "Ευχαριστώ που μου φανερώσατε τα λάθη μου..."
Είπες πως η πρώτη εντύπωση ήταν καλή... Μετά?
Μα ναι! Προσπάθησα μια φορά να επιχειρηματολογήσω σε κάτι αλλά δε με άκουγε! Ήταν σαν να μιλάω σε έναν τοίχο από τούβλα! Αν είχε αποφασίσει για κάτι, τίποτα και κανείς δε μπορούσε να τον μεταπείσει. Αυτό ήταν το μειονέκτημά του. Νόμιζε πως ο διάλογος ήταν μονόλογος, αυτός να μιλάει και οι άλλοι να τον ακούν και να τον θαυμάζουν.
Κάποια στιγμή μου μίλησε για τον Kan με τον οποίον έπαιξε ένα ματς προετοιμασίας πριν το ματς για τον παγκόσμιο τίτλο εναντίον του Bronstein. "Ο Kan είναι παράξενος. Μια φορά περπατούσαμε συζητώντας ήσυχα για κάποιο θέμα και ξαφνικά απομακρύνθηκε και χάθηκε στο δάσος χωρίς να επιστρέψει για το μεσημεριανό!".
Έχω ήδη πει πώς γινόντουσαν αυτές οι συζητήσεις με τον Botvinnik. Ρώτησα τον Kan για το τί είχε συμβεί. Μου απάντησε πως "ο Botvinnik νομίζει πως είναι παγκόσμιος πρωταθλητής στα πάντα! Αλλά είναι μόνο στο σκάκι, στα υπόλοιπα είναι ένας απλός άνθρωπος."
Γιορτάσαμε μια Πρωτοχρονιά μαζί. Δε θυμάμαι ακριβώς ποια χρονιά ήτανε αλλά σίγουρα μεταξύ του 1954 και του 1956. Γιορτάσαμε μαζί με τις οικογένειές μας. Ο Botvinnik ήταν στα κέφια του και ήπιε μάλιστα και ένα ποτήρι σαμπάνια παρόλο που συνήθως δεν άγγιζε αλκοολούχα ποτά. Κάποια στιγμή άρχισε να χορεύει Τσάρλεστον. Και ήταν τόσο καλός που δεν μπορούσα να μην του πλέξω το εγκώμιο. "Δεν το περίμενα ποτέ αυτό από σένα!". Μου απάντησε "Ξέρεις Yura, κάποτε είχα χορέψει με την ίδια την Ulanova και χόρευε χειρότερα από μένα".
Δεν απάντησα! (γελάει). Τί να του πεις!
Υπάρχει η φήμη πως ο Botvinnik είχε πολύ δύσκολο χαρακτήρα. Αληθεύει?
Θα μοιραστώ μαζί σας μια ιστορία που που είχε πει ο Baturinski. Όταν ο Botvinnik ήταν ακόμη παίκτης πρώτης κατηγορίας και έπαιζε με παλιούς παίκτες της Αγίας Πετρούπολης, συνήθιζε να γράφει υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς για τους αντιπάλους του στο τετράδιό του. "Παλιοπόρνη" ήταν ο πιο ήπιος από αυτούς. Ήταν πολύ κακοπροαίρετος με τους ανθρώπους.
Ίσως είχε δίκιο από μια άποψη (?)
Αυτή ήταν η θέση του. Υπάρχουν κάποιοι που υπερεκτιμούν τους ανθρώπους, υπάρχουν και άλλοι σαν τον Botvinnik. Και νομίζω πως αυτό τον βοήθησε στο σκάκι του, γιατί πάνω στη σκακιέρα πρέπει να περιμένεις τα χειρότερα από τον αντίπαλο...
Λένε πως τα προτερήματά μας σχετίζονται με τα ελαττώματά μας. Και το αντίστροφο. Έχω ακούσει πως ο Botvinnik είχε το χαρακτήρα ενός "αληθινού πρωταθλητή".
Ένας Άγγλος ψυχολόγος έχει δημοσιεύσει ένα άρθρο με τίτλο "Παράνοια και σκάκι". Εκεί υποστηρίζει πως η παράνοια είναι χρήσιμη σε δύο περιπτώσεις. Στον πόλεμο. Και στο σκάκι. Θυμάμαι πως ο Golombek λογομαχούσε μαζί του πάνω σε αυτό. Όμως πιστεύω πως ο ψυχολόγος είχε δίκιο - σε κάποιες περιπτώσεις η παράνοια είναι χρήσιμη στο σκάκι.
Ο Botvinnik είχε εμμονή με τη δημιουργία ενός "έξυπνου" σκακιστικού προγράμματος. Είχες συζητήσει μαζί του πάνω σε αυτό το θέμα?
Ω! Είχαμε τσακωθεί πολύ πάνω σε αυτό. Προσπαθούσα να τον πείσω πως η μαθηματική του εκπαίδευση δεν ήταν αρκετή. Πώς η επιστήμη της πληροφορικής άρχισε να αναπτύσσεται αφού ο Botvinnik είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του. Αλλά πίστευε πως ήταν αυθεντία και σε αυτό.
Όλοι οι μοντέρνοι προγραμματιστές χρησιμοποιούν τη μέθοδο brute force. Η μηχανή ανατρέχει όλες τις βαριάντες με τρομερή ταχύτητα και διαλέγει την καλύτερη από αυτές. Δεν σκέφτεται, απλώς βάζει βαριάντες στη σειρά. Και ο Botvinnik ήθελε να κλαδεύει αυτές τις βαριάντες, όπως κάνει ο άνθρωπος όταν παίζει. Ήθελε η μηχανή να σκέφτεται όπως εκείνος. Αλλά εδώ δεν γνωρίζουμε ακόμα πως σκεφτόμαστε εμείς οι ίδιοι...
Από όσα γνωρίζω εργάστηκες στο γραφείο τύπου κατά τη διάρκεια του ματς Botvinnik-Bronstein.
Ήμουν υπεύθυνος του γραφείου τύπου υπό τον Bondarevsky
Ο David Ionovich παραλίγο να κερδίσει τον γολιάθ του παγκόσμιου σκακιού.
Στα μέσα της δεκαετίας του 40 όταν ο Botvinnik προετοιμαζόταν για να αντιμετωπίσει τον Alekhine, ήταν ο ισχυρότερος όχι μόνο στη Σοβιετική Ένωση αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 1945, στο 14ο πρωτάθλημα ΕΣΣΔ έκανε 4 ισοπαλίες και 13 νίκες! Το καλύτερο αποτέλεσμα όλων των εποχών.
+13! Και οι καλύτεροι grandmaster της χώρας συμμετείχαν...
Αφού όμως έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής το 1948, ο Botvinnik αποφάσισε να αφοσιωθεί στο διδακτορικό του. Ξόδεψε 3 χρόνια σε αυτό. Όμως δε μελετούσε αρκετά σκάκι αυτά τα χρόνια και έτσι έχασε το πλεονέκτημά του. Σταμάτησε να είναι ξεκάθαρα ισχυρότερος και έγινε πρώτος μεταξύ ίσων. Και στο ματς με τον Bronstein είχε μείνει πίσω.
Βοήθησες τον Botvinnik να προετοιμαστεί για ματς και τουρνουά. Ποιο ήταν το ζενίθ της διαβόητης προετοιμασίας του?
Ο Mikhail Moiseevich πίστευε πως πρέπει να εντοπίσει τα ελαττώματά του και να τα εξαλείψει. Και γι αυτόν, ο καλύτερος τρόπος ήταν τα ματς προετοιμασίας. Αυτή ήταν η ειδικότητά του. Το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η αποφασιστικότητα. Και όχι μόνο στο σκάκι.
Εννοείς το διάσημο περιστατικό με τον Beria? Δεν του είχε δώσει την άδεια να χτίσει ένα εξοχικό στη Nikolina Gora, όμως ο Botvinnik κάλεσε τον Malenkov και πήρε απευθείας άδεια από το Κρεμλίνο.
Ναι, το αναφέρω στα απομνημονεύματά μου, στο κεφάλαιο με τίτλο "Πώς ο Botvinnik παρέκαμψε τον Beria". Το επεισόδιο αυτό έγινε το 1949 και λίγο νωρίτερα είχε γίνει μια συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου που αποφάσισε πως το σκάκι ήταν το ισχυρότερο μεταξύ των αθλημάτων. Ενώ εκείνα τα χρόνια ο Apollonov, ένας "άνθρωπος του Beria" είχε οριστεί πρόεδρος της Επιτροπής για τα Αθλήματα.
Είχα διαβάσει πως ο Botvinnik όταν γνώρισε τον Apollonov, ο δεύτερος απολύθηκε από την Επιτροπή επειδή καθυστέρησε τον Botvinnik σε μια συνάντησή του με τον Molotov. Είναι αλήθεια ή υπερβολή?
Είναι παραμύθι. Στην πραγματικότητα ο Apollonov παραιτήθηκε το 1950 - πήρε κάποια υψηλή θέση στη KGB. Όταν ήρθε στην Επιτροπή να μας χαιρετήσει ήταν περιτριγυρισμένος από τους μπράβους του. Έτσι έγινε η "απόλυσή" του...
Να πούμε πως ο Apollonov ήταν σκακιστής και δεν έπαιζε άσχημα. Μια φορά παρουσία μου ο Keres είδε κι έπαθε να τον κερδίσει.
Μια και μιλάμε για φήμες, τί έχεις να πεις για την παρακάτω: "Όταν ο Botvinnik προετοιμαζόταν για το ματς με τον Smyslov, ήταν σε ένα αυτοκίνητο με τον Averbakh και τον Estrin. Ο Averbakh κατέβηκε νωρίτερα για να περπατήσει λίγο και αμέσως ο Botvinnik είπε στον Estrin πως γνωρίζει πως ο Averbakh θα δείξει τις αναλύσεις του στον Smyslov".
(Γελάει). Άλλο παραμύθι αυτό. Καταρχάς δεν ήμουν ποτέ αναλυτής του Botvinnik με αυτήν την έννοια. Δεν αναλύαμε ανοίγματα μαζί, έπαιζα ματς μαζί του αλλά ποτέ δε χρησιμοποίησα τα ανοίγματα που μου έπαιζε. Εκτός αυτού, ο Estrin μπήκε στο επιτελείο του Botvinnik πολύ μετά το ματς με τον Smyslov.
Μερικοί συγγραφείς το παρατραβάνε...
Όμως το παρακάτω δεν είναι μύθος: ο Botvinnik κέρδισε πολλές παρτίδες "από το σπίτι".
Ναι αυτό είναι αλήθεια. Ο Lasker τη δεκαετία του 30 έλεγε πως ο Botvinnik υποχρεώνει τους πάντες να μελετήσουν το άνοιγμα. Κανείς δε μελετούσε τόσο το άνοιγμα όσο αυτός εκείνες τις εποχές.
Και χωρίς υπολογιστές...
Ναι. Οι μοντέρνοι grandmasters εμπιστεύονται τους υπολογιστές παραπάνω από όσο πρέπει και η αναλυτική τους ικανότητα όπως και η τεχνική τους στα φινάλε έχει ατονήσει. Εμείς τα μελετούσαμε πολύ μεθοδικά, ενώ αυτοί απλώς ανοίγουν τον υπολογιστή. Όμως το φινάλε δεν παίζεται έτσι, πρέπει να το νιώθεις.
Πολλοί παρατηρούν πως ο Botvinnik έπαψε να μάχεται για τον παγκόσμιο τίτλο μόλις καταργήθηκαν τα ματς-ρεβάνς. Εσύ τι πιστεύεις?
Παρατηρώ πως το πρώτο βιβλίο του είχε τίτλο "Πετυχαίνοντας τον στόχο". Και το δεύτερο "Ο στόχος επετεύχθη".
Ο στόχος του μετά άλλαξε. Ήθελε να φτιάξει το πρόγραμμα. Και αυτό το αποκαλύπτουν ξεκάθαρα τα απομνημονεύματά του. Μας έλεγε πως είχε γνωριστεί με τον Zoschenko. Ο συγγραφέας του είχε πει πως θα πετύχει πολλά. Και όχι μόνο στο σκάκι. "Αν φτιάξω το πρόγραμμα, θα έχει δίκιο ο Zoschenko", έλεγε.
Έθετε τους στόχους του και προχωρούσε. Ο στόχος της νεότητάς του ήταν να γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής.
Ποιος και πότε πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο "Πατριάρχης"?
Δε γνωρίζω ποιος ήταν. Όμως αν δεν ήταν ο Botvinnik, τότε ποιος? Κανείς άλλος δε θα μπορούσε να είναι...
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου