Ο Andy Soltis είναι ένας πολύ άνισος συγγραφέας. Έχει γράψει δεκάδες σκακιστικά βιβλία, για το άνοιγμα, το μέσο, ιστορικά, συλλογές, ακόμα και μια σκακιστική νουβέλα και πολλά από αυτά δεν αντέχουν σε κριτική. Τί να πεις άλλωστε για ένα βιβλίο που έχει τον τίτλο "Beating the Sicilian with the Chameleon Variation" το οποίο προσπαθεί να χτίσει ένα ρεπερτόριο βασιζόμενο στο setup e4, Nc3, Nge2, Nd5, Nec3?? Όταν όμως μιλάμε για βιβλία των εκδόσεων McFarland υπάρχει μια εγγύηση ποιότητας και αφού η πρόσφατη εμπειρία μου με το Blindfold Chess - History, Psychology, Techniques, Champions, World Records and Important Games ήταν πολύ καλή, αφιέρωσα τις τελευταίες δύο βδομάδες - μεταξύ άλλων - στο Soviet Chess 1917-1991 του Andy Soltis, έναν εντυπωσιακό τόμο με σκληρό εξώφυλλο από τις εκδόσεις McFarland.
Σε μια απευθείας σύγκριση με το βιβλίο για το τυφλό σκάκι, το βιβλίο του Soltis υστερεί αρκετά τόσο στο φωτογραφικό υλικό (βλέπετε εδώ δεν υπήρξε η συνεισφορά του Edward Winter) όσο και στην ποιότητα της γραφής ενώ σε αντίθεση με το βιβλίο των Hearst και Knott εντόπισα αυτή τη φορά και αρκετά τυπογραφικά λάθη που προδίδουν ελλείψεις στη διαδικασία διόρθωσης του κειμένου. Δεν μπορώ να ξέρω τις αλλαγές στο λεγόμενο proof-reading που ακολουθείται στις εκδόσεις McFarland από το 2000 που εκδόθηκε ο τόμος του Soltis μέχρι πέρυσι που εκδόθηκε το Blindfold Chess... αν κρίνω όμως από ένα ακόμα παλιότερο βιβλίο των ίδιων εκδόσεων, το βιβλίο του Edward Winter για τον Jose Raul Capablanca που εκδόθηκε το 1989, ο λόγος για τον οποίον το βιβλίο του Soltis έχει λάθη δεν είναι η έλλειψη κάποιου λογισμικού διόρθωσης που δεν ήταν διαθέσιμο το 2000 γιατί το παλαιότερο βιβλίο του Winter είναι άψογο. Ας μην επικεντρώσουμε όμως σε αυτό γιατί ό,τι χάνει το βιβλίο του Soltis από αυτές τις απροσεξίες, το κερδίζει λόγω θεματολογίας. Όπως και να το κάνουμε όσο ενδιαφέρουσες επιστημονικές προεκτάσεις και να έχει το τυφλό σκάκι, ή όσο θαυμασμό και να μου προκαλεί το γεγονός πως ο Winter έχει βρει πρακτικά όλα τα δημοσιεύματα που αφορούν τον μεγάλο Κουβανό από όλες τις εφημερίδες του κόσμου και αποκτήσει πρόσβαση στην αλληλογραφία του, ο τρόπος που αναπτύχθηκε και μελετήθηκε το σκάκι σε αυτήν την απέραντη και τόσο ταλαιπωρημένη χώρα από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι και την Πρωτοχρονιά του 1992, η επιρροή του κομμουνιστικού καθεστώτος στη διάδοσή του και η χρήση του ως ιδεολογικό όπλο εναντίον της Δύσης κατά τον ψυχρό πόλεμο, αποτελούν μία συναρπαστική ιστορία. Μια ιστορία που μας ταξιδεύει από τον Alexander Fyodorovich Ilyin-Genevsky, έναν 24-χρονο Μπολσεβίκο Αξιωματικό που στα τέλη του 1918 σε μια Μόσχα στα πρόθυρα της κατάρρευσης ψάχνει να βρει αν παίζεται κάπου ακόμα σκάκι, μέχρι τη 17η Αυγούστου του 1991 όταν ο Gorbachev έγραφε το τελευταίο του τηλεγράφημα από τη θέση του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, μια ευχετήρια επιστολή για τα ογδοηκοστά γενέθλια του Mikhail Botvinnik, ενώ την ίδια στιγμή υψηλόβαθμα στελέχη της KGB ετοίμαζαν το τελεσίγραφο που θα του παραδίδονταν την επομένη αυτοπροσώπως στη βίλα του στην Κριμαία, μια βίλα της οποίας οι τηλεπικοινωνίες θα διακόπτονταν από την ίδια την KGB και στην οποία τελικά θα γινόταν και η σύλληψη του 6ου γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ και τελευταίου ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης. Τις μέρες εκείνες ο Gary Kasparov στο CNN δήλωνε πως "το πραξικόπημα δε θα αντέξει παρά μερικές ημέρες, αυτό είναι το τέλος της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας".
Διαβάζοντας αυτή την πολύ φιλόδοξη προσπάθεια του Soltis, παρατηρεί κανείς αυτήν την τόσο ιδιόρρυθμη διασύνδεση μεταξύ των πολιτικών εξελίξεων στη Σοβιετική Ένωση όλο το χρονικό διάστημα της ύπαρξής της και ενός απλού παιχνιδιού που παίζεται σε 64 τετράγωνα, ενός παιχνιδιού που αποτελούσε απλά ένα πνευματικό άθλημα, για πολλούς ίσως και τέχνη και που έγινε επιστήμη και ιδεολογία στα χέρια ενός πολιτικού ρεύματος που εξουσίαζε τον μισό πλανήτη. Ας ακολουθήσουμε την χρονολογική σειρά που ακολουθεί και ο συγγραφέας. Αρχίζουμε με τα πρώτα δειλά βήματα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση όταν και οι σκακιστές διασκορπισμένοι σε μια απέραντη χώρα που έβγαινε από την περιπέτεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και τις κοινωνικές αναταραχές που οδήγησαν στην πτώση του Τσάρου σιγά-σιγά αρχίζουν να μαζεύονται και να διοργανώνουν τα πρώτα τουρνουά στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη και το πρώτο πρωτάθλημα Σοβιετικής Ένωσης (4-24 Οκτωβρίου 1920) που βρίσκει νικητή τον Alexander Alekhine. Ο Alekhine ήδη είχε κάποια προβλήματα με τις αρχές καθώς μετά από μία εκ των ανακαταλήψεων της Οδησσού από τα στρατεύματα του Τρότσκυ κατά τον εμφύλιο μεταξύ των Λευκών και των Μπολσεβίκων είχε ανακριθεί από την Cheka κατηγορούμενος για αντι-Σοβιετικές δραστηριότητες ενώ με αφορμή μια ανώνυμη καταγγελία που έφτασε από την Οδησσό και υποστήριζε πως είχε εισπράξει 100.000 ρούβλια από πράκτορες του Denikin, στις 21 Φεβρουαρίου 1921 σε μια σπάνια για τις εποχές εκείνες στιγμή καταφέρνει να πείσει για την αθωότητά του τους ανακριτές της Cheka που τον είχαν καλέσει για δεύτερη φορά. Μετά το θαύμα αυτό - γιατί μόνο ως θαύμα μπορεί να χαρακτηριστεί το γεγονός πως κάποιος επιβίωσε δύο ανακρίσεων στα χέρια της μυστικής υπηρεσίας των μπολσεβίκων και προπομπού της KGB - και περίπου ένα μήνα αργότερα θα παντρευόταν μια Ελβετίδα δημοσιογράφο, της Anneliese Ruegg. Τον Μάιο θα έφευγε για πάντα στο εξωτερικό.
Ο άνθρωπος που αποτέλεσε το μακρύ χέρι του καθεστώτος στα ζητήματα που αφορούσαν το σκάκι και αυτός που εισήγαγε το σλόγκαν "Δώστε το σκάκι τις μάζες" ήταν ο φοβερός και τρομερός Nikolai Vasilyevich Krylenko. Από το 1924 μέχρι το 1938, o Krylenko ήταν ο άνθρωπος από τον οποίον περνούσαν όλες οι αποφάσεις, ο άνθρωπος του οποίου η φιλία αποτελούσε εχέγγυο ασφάλειας και η δυσμένεια ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή, είτε προς τα γκούλαγκ είτε προς το θάνατο. Ο ίδιος έπεσε θύμα των Σταλινικών εκκαθαρίσεων στα χρόνια του Τρόμου, ενώ κατά τη διάρκεια της "βασιλείας" του, το σκάκι στη χώρα γιγαντώθηκε. Το διεθνές τουρνουά του 1925 παρακολούθησαν συνολικά περίπου 50.000 θεατές. Ο σκακιστικός πυρετός στη Σοβιετική ένωση ανέβασε τον αριθμό των εγγεγραμμένων σκακιστών σε 150.000 το 1929. Μέχρι το 1934 είχαν ξεπεράσει τις 500.000 ενώ στο πρωτάθλημα των συνδικάτων που διεξήχθη το 1935, μεταξύ 106 επαγγελματικών ομάδων, αγωνίστηκαν συνολικά 700.000 άνθρωποι, αριθμός που ξεπερνούσε τον αριθμό των σκακιστών όλου του υπόλοιπου κόσμου. Ενώ μετά το 1935 εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Mikhail Botvinnik, ο άνθρωπος που περισσότερο από κάθε άλλον αντιπροσώπευε το πρότυπο του Νέου Σοβιετικού Ανθρώπου στο χώρο του σκακιού.
Ο Soltis αφιερώνει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην εποχή του Τρόμου που αρχίζει με τη δολοφονία του Sergei Kirov, πρώτου γραμματέα του κομμουνιστικού κόμματος στο Λένινγκραντ, το Δεκέμβριο του 1934. Το περιβόητο Άρθρο 58 που αποτέλεσε το νομικό πάτημα για όλες τις εκκαθαρίσεις είχε όσο αόριστη διατύπωση χρειαζόταν έτσι ώστε να επιτευχθεί η εξαφάνιση όλων των εχθρών του Στάλιν και της πολιτικής του σε όλες τις μορφές της κοινωνικής ζωής της Σοβιετικής Ένωσης και το σκάκι δε θα μπορούσε να μείνει απ έξω. Ανάμεσα στα θύματα ήταν ο Leonid Salkind, διάσημος συνθέτης σπουδών και προβλημάτων, ο Konstantin Shukevich-Tretyakov, o Mikhail Shebarshin, δεύτερος πίσω από τον Botvinnik στον ημιτελικό του πρωταθλήματος Λένινγκραντ του 1926, ο συνθέτης προβλημάτων Mikhail Barulin, υπεύθυνος για τις στήλες προβλημάτων του 64 και του Shakhmaty v USSR κατά τη δεκαετία του 30, ο οποίος καταδικάστηκε βάση του Άρθρου 58 επειδή είπε ένα αντι-Σοβιετικό ανέκδοτο και πέθανε στη φυλακή τον Μάιο του 1943, ο Pyort Izmailov που εκτελέστηκε το 1937 μετά από δίκη 20 λεπτών κατηγορούμενος ως συνωμότης και μέλος μιας τροτσκιστικής ομάδας που σκοπό είχε να δολοφονήσει τον Στάλιν και πολλοί άλλοι. Οι περισσότεροι εξ αυτών αποκαταστάθηκαν στα χρόνια του Νικίτα Χρουστσόφ. Το κομμάτι του βιβλίου που αναφέρεται σε αυτά τα γεγονότα είναι από τα πιο ενδιαφέροντα.
Το συγκλονιστικότερο κεφάλαιο όμως του βιβλίου έρχεται λίγο αργότερα. Είναι αυτό που διηγείται τη μοίρα των Σοβιετικών Σκακιστών κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντί περιγραφής, ένα απόσπασμα: "Κατά τη διάρκεια του φοβερού χειμώνα του 1941, η πείνα και η εξάντληση κυριαρχούσαν στους δρόμους του Λένινγκραντ. Περισσότεροι από 50.000 ήταν οι νεκροί του Δεκεμβρίου ενώ στους επόμενους δύο μήνες πέθαιναν κατά μέσο όρο 4.000 άνθρωποι την ημέρα. Ένας ανερχόμενος αξιωματούχος του κόμματος, ο Alexey Kosigin, είχε εντολή να μεταφέρει περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης πάνω από την παγωμένη λίμνη Ladoga. Από τις 12 Ιανουαρίου μέχρι τις 12 Απριλίου του 1942, 539.500 άνθρωποι άφησαν πίσω τους την πόλη του Λένινγκραντ καθ αυτό τον τρόπο"
"Αλλά τίποτα δεν είχε γίνει γνωστό για την τύχη του μεγάλου γέρου του σκακιού της πόλης, του Pyotr Romanovsky. Για κάποιο καιρό οι τέσσερις κόρες του πηγαίνανε μέχρι την κουζίνα της Αθλητικής Επιτροπής για σούπα και για να παραλάβουν τις 4.5 ουγγιές ψωμί που δικαιούταν κάθε κάτοικος της πόλης. Κάποια στιγμή όμως ήταν πλέον πολύ εξαντλημένες για να φύγουν από το "εξοχικό" της οικογένειας Romanovsky στο νησί Krestovsky όπου η οικογένεια επιβίωνε τρώγοντας σούπα από φλούδες πατάτας. Όταν την άνοιξη του 1942, μια ομάδα διάσωσης έφτανε στο νησί δεν είχε μείνει τίποτα εκτός από βιβλία και σημειωματάρια. Όλα τα έπιπλα είχαν χρησιμοποιηθεί για να διατηρήσουν αναμμένη τη φωτιά όσο γίνεται περισσότερο. Μέσα στο σπίτι, το μόνο ζωντανό ανθρώπινο πλάσμα ήταν ο 49χρονος Romanovsky, ημιλιπόθυμος, φορώντας το παλτό και το καπέλο του, καθόταν με μια πένα στο χέρι. Δίπλα του ένα σημειωματάριο ανοιγμένο σε μια σελίδα με ημερομηνία 31 Ιανουαρίου που περιέγραφε την τραγική μοίρα της οικογένειας του."
"'Τις τελευταίες 20 ημέρες χάθηκε όλη η οικογένειά μου. 6 Ιανουαρίου 1942, Asya (56). 10 Ιανουαρίου, Svetlana (17). 14 Ιανουαρίου, Anya (5). 22 Ιανουαρίου, Rogned. 26 Ιανουαρίου, Kira. Γιατί ζω ακόμα?' Ο Romanovsky είχε αρχίσει να καταγράφει τις παρτίδες του και κάθε τόσο έβγαινε στη βεράντα για όσο του επέτρεπε το κρύο και θρηνούσε πάνω από τα πτώματα της γυναίκας του και των παιδιών του. Έχασε τις αισθήσεις του λίγο αφότου τον βρήκαν οι διασώστες. Τον έβαλαν σε ένα τρένο που πήγαινε ανατολικά. Στο Alexandrov τον βρήκε ο Alatortsev και τον έβαλε στο τοπικό νοσοκομείο, ετοιμοθάνατο. Τέσσερις ημέρες αργότερα ξαναβρήκε τις αισθήσεις του. Η τραγική αυτή φιγούρα έκανε νέα πολυμελή οικογένεια και έζησε μέχρι την 1η Μαρτίου του 1964 όταν και πέθανε στη Μόσχα"
Μετά από αυτό το κεφάλαιο μπαίνουμε σε πιο γνωστά γεγονότα και πιο ήσυχες εποχές. Η άνοδος του Botvinnik στο θρόνο του παγκόσμιου πρωταθλητή, Brostein, Smyslov, Tal, Petrosian, Spassky και η μεγάλη απειλή, ο Robert Fischer. Οι αλλαγές στις δομές της σκακιστικής διοίκησης, τα προπονητικά προγράμματα και η παρουσία του έτερου - μετά τον Krylenko - φοβερού σκακιστικού παράγοντα που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στην εξέλιξη των πραγμάτων, του Victor Baturinsky. Το πρόβλημα Korchnoi, o Gary Kasparov και η παρακμή των τελευταίων πρωταθλημάτων Σοβιετικής Ένωσης. Ας μη σταθούμε περισσότερο σε αυτά τα έτσι κι αλλιώς γνωστά στους περισσότερους, άλλωστε για την περίοδο μετά το 1945 θα παρουσιαστούν και άλλα βιβλία σε επόμενα μέρη της σειράς. Εδώ έχουμε απλώς μια καλογραμμένη συντομευμένη ιστορία του μεταπολεμικού Σοβιετικού Σκακιού. Το πρώτο μισό όμως - μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - αποτέλεσε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και συγκλονιστικά αναγνώσματα με θέμα το σκάκι που έχω διαβάσει.
Andrew Soltis
Soviet Chess 1917-1991
McFarland & Company Inc. Publishers, 2000
(Τέλος δεύτερου μέρους)
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου