Kasparov on Kasparov Part I: 1973-1985

Ένα από τα βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά και είχα λιώσει στα παιδικά μου χρόνια, αυτό του Eduard Gufeld για τον Garry Kasparov, ασχολείται με τη νεανική περίοδο - και ταυτόχρονα την πιο δημιουργική - του νεαρού παίκτη από το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν που έμελλε να γίνει ο νεαρότερος παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι αλλά και να συμβολίσει όσο κανείς άλλος την Περεστρόικα. Το βιβλίο τελείωνε στον τελικό των ματς διεκδικητών με τον Smyslov και είχε ως παράρτημα τις παρτίδες του δεύτερου ματς με τον Karpov. Οι αναλύσεις ήταν επιφανειακές αλλά το βασικό κορμό της ιστορίας πάρα πολλοί έλληνες σκακιστές τον έμαθαν από εκείνο το βιβλίο των εκδόσεων Αποσπερίτης.

Η καινούρια σειρά βιβλίων του Garry Kasparov αφορά και πάλι τον εαυτό του, αυτή τη φορά όμως όχι τα ματς με τον Karpov αλλά την υπόλοιπή του πορεία. Όταν άρχισαν να κυκλοφορούν οι πρώτοι τόμοι της σειράς "των προκατόχων" ομολογώ πως την είχα αντιμετωπίσει πολύ χλιαρά. Η άποψή μου για τον άνθρωπο Kasparov μακριά από την σκακιέρα δεν ήταν και η καλύτερη. Οι συνεντεύξεις του της δεκαετίας του 90, όταν εκτός των άλλων το καθεστώς στη Ρωσία ήταν μάλλον της αρεσκείας του, απέπνεαν έντονο συντηρητισμό και φιλοαμερικανισμό - θυμάμαι χαρακτηριστικά μία στο CNN για τους Νατοϊκούς βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία που ήταν επιεικώς εμετική - ενώ πίστευε σε έναν πανρωσισμό, σε αμέτρητες θεωρίες συνομωσίας κ.ο.κ. Ένα "ντοκιμαντέρ" που πρόσφατα προβλήθηκε και στο κανάλι της Βουλής αποτελεί την τέλεια δυσφήμιση του ανδρός. Αλλά και τα "γύρω από το σκάκι" κατορθώματά του έδειχναν έναν πολύ ανώριμο και υπερόπτη άνθρωπο. Ποιος μπορεί να ξεχάσει το "It will be Short and it will be short", τις αναρίθμητες κωλοτούμπες στα θέματα της FIDE - στις οποίες έχω αναφερθεί στο άρθρο μου για την ιστορία της παγκόσμιας ομοσπονδίας με αφορμή τις τελευταίες εκλογές - τις "ειδικές συνθήκες" που απολάμβανε στο Linares κλπ. Αν δούμε όμως τα πράγματα πιο ψύχραιμα, στην πραγματικότητα μιλάμε για έναν 30αρη (γεννημένο το 1963) που ζει σε ένα κλουβί από την παιδική του ηλικία διαβάζοντας σκάκι. Όταν καλείται να σχολιάσει την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης στο CNN, είναι 28 χρόνων και προέρχεται από 7 χρόνια συνεχών αναμετρήσεων με τον Karpov και προετοιμασίας για αυτές. Ο άνθρωπος-Kasparov ωριμάζει και βρίσκει χρόνο να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του μετά την απώλεια του παγκόσμιου τίτλου και τελικά μετά την αποχώρησή του από το επαγγελματικό σκάκι. Το 2003 είναι πλέον 40 χρονών και μία από τις φιλοδοξίες του είναι να μεταφέρει στο χαρτί τη μοντέρνα ιστορία του σκακιού - σε ό,τι αφορά το κορυφαίο επίπεδο.

Τη σειρά των "προκατόχων" ακολούθησε η σειρά με τα ματς Kasparov-Karpov και ενδιάμεσα το εκπληκτικό "Revolution in the 70s" που περιγράφει την εξέλιξη των ανοιγμάτων από τη δεκαετία του 70 και μετά. Και φτάνουμε στο πιο πρόσφατο, στο οποίο ο συγγραφέας περιγράφει την σκακιστική του πορεία από την ηλικία των 10 ετών μέχρι τα 22 του που γίνεται παγκόσμιος πρωταθλητής. Όλες οι μεγάλες σκακιστικές στιγμές αυτής της πορείας είναι συγκεντρωμένες εδώ. Η πρώτη συνάντηση με τον Karpov στο τουρνουά των πιονιέρων, όπου οι αρχηγοί των ομάδων αντιμετώπιζαν σε σιμουλτανέ με ρολόι τους νεαρούς σκακιστές των αντιπάλων. Ο Karpov αρχηγός της ομάδα από το Chelyabinsk και ο Kasparov, μόλις 12.5 ετών, μέλος της ομάδας του Αζερμπαϊτζάν. Ο τότε παγκόσμιος πρωταθλητής κέρδισε - όχι εύκολα - και ο Kasparov εξέφρασε το παράπονο "και είχα τόσο καλή θέση". Η διακοπή με τον Lanka στο πρωτάθλημα νέων ΕΣΣΔ του 1976, όταν ένας 13χρονος Kasparov αναλύει με ακρίβεια μαζί με τους προπονητές του και κρατάει την ισοπαλία που του χαρίζει τον τίτλο στα κριτήρια της ισοβαθμίας. Την επόμενη χρονιά ο Kasparov διπλασιάζει τις επιτυχίες του με έναν εντυπωσιακό 8.5/9 επαναλαμβάνοντας αυτό που μόνο ο Petrosian το μακρινό 1946 και ο Korchnoi το 1948 είχαν πετύχει.

Ο συγγραφέας τοποθετεί τη σκακιστική του ενηλικίωση στο έτος 1978 - όταν ήταν μόλις 15 ετών - και στην ανάδειξή του στο βαθμό του μαιτρ μετά το θρίαμβό στο Sokolsky Memorial στην πόλη Minsk. Η μινιατούρα του επί του Roizman βρίσκει το δρόμο της προς το Informator - αναλυμένη από τον δάσκαλό του, τον Botvinnik. Θα ακολουθήσουν πολλές παρτίδες του στην γιουγκοσλαβική αυτή περιοδική έκδοση που αποτελούσε τη βίβλο της εποχής - το αντίστοιχο των σκακιστικών βάσεων δεδομένων του σήμερα. Στο ίδιο τουρνουά πετυχαίνει και την πρώτη του νίκη επί grandmaster - Lutikov. 7 γκραντμετρ, 9 διεθνείς μαιτρ και 42 μαιτρ σε σύνολο 64 σκακιστών παλεύουν για μία και μόνο θέση που οδηγεί στα τελικά του πρωταθλήματος ΕΣΣΔ. Ακόμα και ο ίδιος ο Kasparov δε περιμένει ότι θα είναι αυτός που θα προκριθεί. Στα 15 του θα βρεθεί στα τελικά αντιμέτωπος με τους Tal, Polugaevsky, Geller και συνολικά 16 grandmasters σε μια εποχή που ο τίτλος αυτός δεν κερδίζονταν τόσο εύκολα όσο σήμερα και το πρωτάθλημα ΕΣΣΔ ήταν πολλές φορές το ισχυρότερο τουρνουά της χρονιάς παγκοσμίως. Στον πρώτο γύρο παίζει την αγαπημένη του τότε Caro-Cann και φέρνει ισοπαλία με τον μεγάλο Yefim Geller. Ο Gufeld στο τέλος του τουρνουά τον "μαλώνει": "Γιατί παίζεις συνέχεια Caro-Cann? Έχεις δει τη φάτσα σου στον καθρέπτη? Με τέτοια μαφιόζικη μούρη, πρέπει να παίζεις μόνο Σικελική!". Το ρεπερτόριο του Kasparov αρχίζει σταδιακά να αλλάζει από το 1978 και μετά. Η Σικελική έρχεται στο προσκήνιο, ενώ με τα λευκά αρχίζει σιγά-σιγά η εποχή του d4. Μόνο στα 1990 θα επιστρέψει και πάλι ο Garry στο e4 αναβιώνοντας τη Σκωτική και βρίσκοντας νέες ιδέες όπως το Ra3 στην Ισπανική.

Ο υπόλοιπος κόσμος - εκτός ΕΣΣΔ - ακόμα δεν είχε πάρει μυρωδιά. Θα φτάσουμε στο 1979 και στο διεθνές τουρνουά της Μπάνια Λούκα για να αρχίσει ο διεθνής "πυρετός" γύρω από το όνομα του Kasparov. Κατά την αναχώρηση από τη Μόσχα, 3-4 δημοσιογράφοι μόνο ήταν εκεί και αυτοί για να φωτογραφίσουν τον Tigran Petrosian. Στη Γιουγκοσλαβία πολλοί εκ των συμμετεχόντων (14 grandmasters σε σύνολο 16 συμμετοχών) αναρωτιούνται τί δουλειά έχει αυτό το άτιτλο παιδαρέλι. Τυπικά ο Kasparov από το πρωτάθλημα ΕΣΣΔ του 1978 είχε βγάλει αξιολόγηση 2545 - κάτι που έμελλε να είναι η πρώτη του διεθνής αξιολόγηση. Η Σοβιετική γραφειοκρατία όμως δε βιαζόταν να στείλει τα χαρτιά. Όταν μετά από 10 γύρους στη Μπάνια Λούκα η απόδοσή του άγγιζε το 2800, ο Andras Adorjan του είπε: "Τώρα να είσαι σίγουρος πως θα στείλουν το πρώτο σου διεθνές τουρνουά". Όντως λίγο πριν το τέλος εμφανίστηκε το 2545 δίπλα στο όνομα του Garry και από το τουρνουά αυτό κέρδισε 30 μονάδες. Ο θρίαμβος της Μπάνια Λούκα ακολουθήθηκε από ένα χάλκινο μετάλλιο στο πρωτάθλημα ΕΣΣΔ 1979 - πίσω από Geller και Yusupov. Και έτσι μπαίνουμε στο 1980, τη χρονιά της εκτόξευσης του Kasparov στην παγκόσμια ελίτ.

Η καλή χρονιά από την αρχή φαίνεται και στο Πανευρωπαϊκό Ομαδικό στη Σκάρα της Σουηδίας, ο Garry Kasparov κάνει 5.5/6. Εκεί παίζει μία από τις πιο χαρακτηριστικές παρτίδες της πρώιμης εποχής Kasparov, αυτή του 5ου γύρου εναντίον του Pribyl, όπου το ελεύθερο d πιόνι των λευκών σε μια Grunfeld χωρίζει αποφασιστικά τη σκακιέρα στα δύο εμποδίζοντας τα μαύρα κομμάτια να μεταφερθούν στην άμυνα του βασιλιά τους. Οι κινήσεις 20.d7!! και 26.d8=Q!!, θυσίες και οι δύο, οδηγούν στο θεαματικό φινάλε. Ο Kasparov την διαλέγει ως την "αειθαλή" του πατρίδα (evergreen - πάντα πράσινη). Ακολούθησε το διεθνές τουρνουά του Μπακού, το οποίο έμελλε να χαρίσει στον Kasparov τον τίτλο του grandmaster. Για να καταλάβει κανείς το πόσο καθυστερημένα με τα μοντέρνα δεδομένα ήρθε αυτός ο τίτλος, αρκεί να αναφερθεί πως ήδη στις αρχές της χρονιάς ο Garry είχε 2595 διεθνή αξιολόγηση, μόλις 130 μονάδες πίσω από τον Karpov. Το καλοκαίρι του 1980 ο Kasparov γίνεται παγκόσμιος πρωταθλητής νέων στο Ντόρτμουντ, τερματίζοντας ενάμιση βαθμό μπροστά από τον Nigel Short. Στην Ολυμπιάδα της Μάλτας, θεωρητικά αναπληρωματικός των Karpov, Polugaevsky, Tal και Geller, παίζει τελικά 12 παρτίδες και με τους 9.5 βαθμούς του αποτελεί τον πιο ισχυρό κρίκο της ομάδας της ΕΣΣΔ που έσβησε την "ντροπή" του 1978 όταν είχε χάσει το χρυσό μετάλλιο από τους Ούγγρους. Ξεχωρίζει η μινιατούρα επί του Marjanovic. Στο τέλος της χρόνιας έχει φτάσει στο 2625, 6ος στον κόσμο και μόλις 65 μονάδες πίσω από τον Karpov.

Στη συνέχεια μπαίνουμε σε πιο γνωστά γεγονότα. Στο τουρνουά των ομάδων (πρώτη, δεύτερη, νέων και βετεράνων) όπου ξαναβρίσκεται απέναντι στον Karpov και στο πανίσχυρο τουρνουά της Μόσχας όπου τερματίζει δεύτερος μαζί με Polugaevsky και Smyslov, ενάμιση πόντο πίσω από τον Karpov. Το τουρνουά αυτό ήταν τρομακτικά ισχυρό - αρκεί να αναφερθεί πως τελευταίος τερμάτισε ο... Geller - και κατά δήλωση του Kasparov υπογράμμισε κάποια προβλήματα στο ρεπερτόριό του. Σε αυτό το τουρνουά χάνει μια τραυματική παρτίδα από τον Petrosian ο οποίος βρίσκει εκπληκτικές άμυνες. Στη μαθητική Ολυμπιάδα έχουμε μια παρτίδα-διαμάντι εναντίον του βραζιλιάνου - με συμμετοχές σε δύο ιντερζονάλ - Jaime Sunye Neto:

Jaime Sunye Neto - Garry Kasparov

Student World Team Championship 1981 Graz (10)

Θέση μετά την 41η κίνηση του λευκού

41...Nf3+!

Πολύ θεαματικό αν και τα μαύρα κέρδιζαν και με το 41...Bxe3! (ή ακόμα και με το 41...Bd6) 42.fxe3 Nxg2 43.Kf1 Rg3 44.Qb5! Nxf4 45.Qe8+ Kh7 46.Qxe4+ Rg6! 47.Qxf4 Rxb2

42.Kf1

Στην περίπτωση του 42.Kh1 ακολουθεί ένας εκπληκτικός συνδυασμός. 42...Bxe3!! 43.fxe3 Rdxg2!! 44.Nxg2 Rg3!

Μια φανταστική θέση!! Παρά την υλική υπεροχή ο λευκός δεν έχει άμυνα ενάντια στο ματ (45.Nf4 Rg1#).

Δεν έχω ξαναδεί τέτοια θέση σε κανονική παρτίδα παρά μόνο σε σπουδές. Ούτε το 43.gxf3 Bxf4 θα βοηθούσε. Ούτε το 43.Ne6 (αρνούμενος τις θυσίες) Rf2 44.gxf3 Rf1+ 45.Kh2 exf3! 46.Qxe3 Rg2# ή 46.Nxg5 Bf4#

42...Bxe3!! 43. fxe3 Rdxg2! 44. Qc3

Μοναδικό. Στο 44.Qb6, το 44...Rh2 45.Ne2 Rgg2 αποφασίζει.

44...Rh2 45. Ne2 Kh7!

Ανανεώνοντας την απειλή του Rgg2. Ο Neto αμύνεται με τον πιο "πρωτόγονο" τρόπο.

46. Qc8 Rh1+ 47. Kf2 Nd2!

Απειλώντας Rf1#. Μπροστά στο 48.Ng3 Rh2+ 49.Ke1 Nf3+ και Rxb2, ο λευκός εγκατέλειψε.

(αποσπάσματα της ανάλυσης του Kasparov από το βιβλίο)

Ο Kasparov με 9/10 οδήγησε τη Σοβιετική Ένωση (Psakhis, Yusupov, Dolmatov, Kochiev, Vladimirov) στο χρυσό μετάλλιο.

Ακολούθησε η μεγαλύτερη ίσως αποτυχία στην καριέρα του Kasparov, το διεθνές τουρνουά του Tilburg 1981.

Έχει πολύ ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς αυτά που γράφει ο Kasparov για το τουρνουά αυτό και τα διδάγματα που αποκόμισε. Ήταν ίσως το μόνο μελανό σημείο της πορείας του προς την κορυφή του κόσμου. Έχασε από τον Petrosian και τον Spassky - φτάνοντας στο -2 με τον πρώτο, όπως και από τον Timman, ενώ τελικά τερμάτισε με 50%. Δύσκολα θα βρει κανείς άλλο τουρνουά στο οποίο ο Kasparov έμεινε στο 50%. Στα καλά του τουρνουά κάποιοι πειραματισμοί στο άνοιγμα - ο σκαντζόχοιρος εναντίον του Hubner για παράδειγμα - και η συντριπτική νίκη επί ενός αντιπάλου που έχανε σπάνια, του Ulf Andersson.

Στις 22 Δεκεμβρίου του 1981, ο Garry Kasparov σε ηλικία 18 ετών γίνεται πρωταθλητής Σοβιετικής Ένωσης. Σε αυτό το τουρνουά υπάρχουν οι πασίγνωστες δίδυμες παρτίδες με τον Timoshchenko και τον Dorfman. Και στο διεθνές τουρνουά του Bugojno, τον Μάιο του 1982 επιτέλους κερδίζει τον Petrosian παίζοντας "σαν Petrosian" αφού όπως χαρακτηριστικά λέει, ακολούθησε τις συμβουλές του Spassky, "μη βιάζεσαι". Από δω και πέρα αρχίζει το ταξίδι προς τον παγκόσμιο τίτλο. Το ιντερζονάλ της Μόσχας (10/13 με δεύτερο τον Beliavsky) και τα ματς διεκδικητών (με Beliavsky, Korchnoi και Smyslov). Ενδιάμεσα η Ολυμπιάδα της Λουκέρνης με απόλυτο highlight τη σημαντικότατη για αθλητικούς και πολιτικούς λόγους νίκη του επί του Korchnoi και το τουρνουά του Niksic - πιθανότατα το ισχυρότερο τουρνουά όλων των εποχών μέχρι τότε με Larsen, Spassky, Portisch, Miles, Andersson, Tal, TImman, Seirawan, Ljubojevic, Gligoric, Petrosian, Nikolic, Sax και Ivanovic - το οποίο αποτέλεσε την αφετηρία της λύσης του προβλήματος με το ακυρωθέν ημιτελικό ματς διεκδικητών εναντίον του Korchnoi. Σε αυτό το τουρνουά ισοφάρισε σε 2-2 τον Petrosian που έμελλε να είναι και το τελικό σκορ μεταξύ τους καθώς ο μεγάλος Tigran πέθανε λίγους μήνες αργότερα. Εκεί παίχτηκε και η διπλή θυσία αξιωματικού εναντίον του Portisch. Μοναδική ήττα από τον Spassky (πάλι) τον οποίον ο Kasparov κατάφερε να ισοφαρίσει τη δεκαετία του 90.

Το βιβλίο αφήνει την ιστορία λίγο πριν την αρχή του μαραθωνίου με τον Karpov. Στους επόμενους τόμους θα ακολουθήσει η συνέχεια της εκπληκτικής σκακιστικής καριέρας του Garry Kasparov.