FIDE

Πολλοί πιστεύουν πως βασική προϋπόθεση της ομαλής δημοκρατικής λειτουργίας ενός οργανισμού ή ενός κράτους είναι η εναλλαγή των πολιτικών δυνάμεων στην εξουσία. Και η αλήθεια είναι πως ακόμα και αν κάποιοι διατηρούν σοβαρές αμφιβολίες για το αν μια δομή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας μπορεί όντως να εκφράσει το εκάστοτε εκλογικό σώμα που καλείται να εκλέξει τους αντιπροσώπους του, υπάρχει ένας σίγουρος τρόπος να κρίνει κανείς την "υγεία" μιας αυτοαποκαλούμενης δημοκρατίας. Μετράει κάθε πότε γίνονται εκλογές, πόσα χρόνια είναι ο ίδιος ηγέτης στην εξουσία και τί ποσοστό παίρνει στις εκλογές, όταν αυτές γίνονται, ή στα διαφόρων μορφών δημοψηφίσματα, όταν αυτά γίνονται. Γι αυτό και κανείς σώφρων άνθρωπος δεν θεωρεί δημοκρατικό το καθεστώς της Βόρειας Κορέας, της Αιγύπτου ή, ας μου επιτραπεί η αναφορά σε μια χώρα που ακόμα και σήμερα ένα σημαντικό κομμάτι του ελληνικού πολιτικού φάσματος θεωρεί κάτι σαν επίγειο παράδεισο, της Κούβας. Γι αυτό και χρησιμοποιούμε την έκφραση "ποσοστά Τσαουσέσκου", ενώ η Ελλάδα των εκλογών που ψήφιζαν και τα δένδρα ή των δημοψηφισμάτων της χούντας δεν είναι πολύ μακριά μας, τουλάχιστον χρονικά. Θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει για πολύ στο ίδιο ύφος, να αναφερθεί στους ηγέτες που "εκλέγει" η πρακτική του "δημοκρατικού συγκεντρωτισμού" και να καταλήξει στο πολύ καυστικό αστείο που γράφτηκε στο blog του Γάτου προ μηνών με τον γονέα που φέρνει το παιδί του σε ένα σκακιστικό σωματείο και λέει: "Εγώ έπαιζα σκάκι πολύ πολύ παλιά. Να φανταστείτε ότι την τελευταία χρονιά που έπαιζα, πρόεδρος της ΕΣΟ ήταν ο Μακρόπουλος".

Η FIDE λοιπόν στα 86 χρόνια ύπαρξής της έχει γνωρίσει μόλις 6 προέδρους! Και εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως οι σημαντικότεροι αντίπαλοι του Kirsan Ilyumzhinov στη σημερινή συγκυρία είναι όλοι τους "προϊόντα" αυτού του τρόπου λειτουργίας και ποτέ δε δίστασαν στο παρελθόν να κάνουν χρήση των γνωριμιών τους μέσα σε αυτή τη φεουδαρχικού τύπου πολιτική δομή για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους. Ειδικά ο έτερος υποψήφιος για την προεδρία της FIDE, 12ος παγκόσμιος πρωταθλητής Anatoly Karpov, αποτελούσε για πολλά χρόνια το αγαπημένο παιδί αυτού του συστήματος, με αποκορύφωμα την περίοδο προεδρίας του προκατόχου του Kirsan, αυτού του φοβερού Φιλιππινέζου, του Florencio Campomanes. Αλλά και ο τόσο αταίριαστος σύμμαχος του Karpov σε αυτές τις εκλογές, ο άλλοτε θανάσιμος εχθρός του Gary Kasparov, φημίζεται για την ικανότητά του να ελίσσεται αδιακόπως. Άλλοτε υπόσχεται απίθανα πράγματα για να προωθήσει τα συμφέροντά του, άλλοτε αθετεί πολύ εύκολα αυτές του τις υποσχέσεις. Η υποστήριξή του στο πρόσωπο του Campomanes στις εκλογές του 1994, οι προσπάθειες προσέγγισης του Kirsan όταν τον προσκαλούσε να φάει τη σούπα της μητέρας του λίγο πριν τη λίγο-πολύ πραξικοπηματική ανέλιξή του Kirsan στην προεδρία το 1995, η λιποταξία του το 1993 που χώρισε στα δύο το παγκόσμιο σκάκι κ.ο.κ. Η μόνη διαφορά είναι πως σε αντίθεση με αυτά που συνέβαιναν στην κανονική ξύλινη σκακιέρα με τα 32 κομμάτια, στην "πολιτική" σκακιέρα ο Gary δεν είναι winner, είναι loser. Αλλά ας αφήσουμε προσωρινά τις φετινές εκλογές για να αναφερθούμε στο παρελθόν αυτού του ιδιόμορφου θεσμού που λέγεται FIDE.

H FIDE ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια ενός παράλληλου τουρνουά που διεξαγόταν κατά τους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισίου το 1924 και η αρχική ιδέα ήταν να αποτελέσει ένα είδος συνδικαλιστικού φορέα των σκακιστών. Ανάλογες απόπειρες είχαν προηγηθεί κατά τη διάρκεια των τουρνουά της Αγίας Πετρούπολης και του Mannheim στα 1914 όπως και στο τουρνουά του Gothenburg το 1920. Δεν μπορεί να είναι τυχαίο το γεγονός πως κάθε απόπειρα "συνδικαλισμού" των σκακιστών έχει καταλήξει σε αποτυχία με πιο γνωστά παραδείγματα την GMA (grandmaster association) στα τέλη της δεκαετίας του 80 και την PCA (professional chess association) που ο Kasparov και ο Short συνίδρυσαν για να στεγάσουν το ματς που έπαιξαν για το παγκόσμιο τίτλο - πριν από το οποίο ο Kasparov είπε το αμίμητο "It will be Short and it will be short". Οι αλλεπάλληλες αυτές αποτυχίες έχουν πολλά να μας πουν, πάντα ανάλογα με την άποψη που έχει κάποιος για τη χρησιμότητα των συνδικαλιστικών φορέων εν γένει. Τα πρώιμα χρόνια της FIDE χαρακτηριζόντουσαν από οικονομικά προβλήματα και από ελάχιστα βήματα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ο τότε πρόεδρος της Ολλανδικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, Alexander Rueb, έγινε ο πρώτος πρόεδρος της FIDE. Η καλύτερη απόδειξη της αναποτελεσματικότητας του νεοσυσταθέντος οργανισμού αποτελεί το γεγονός πως ο Rueb έχει μείνει στην ιστορία για μία 10τομη(!) πραγματεία του πάνω στις σκακιστικές σπουδές, οι πέντε πρώτοι τόμοι με γενικό τίτλο "De Shaakstudie" και οι υπόλοιποι - συνοδευτικοί - πέντε με γενικό τίτλο "Bronnen van Shaakstudie". Η καλύτερη απόδειξη για τον προβληματικό τρόπο οργάνωσης και την έλλειψη συγκεκριμένων διαδικασιών εκλογής προέδρου αποτελεί το γεγονός πως ο Alexander Rueb παρέμεινε πρόεδρος της FIDE μέχρι το 1949, για 25 ολόκληρα χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων ο κόσμος γύρισε στην κυριολεξία ανάποδα.

Υπήρχε μια ασάφεια σχετικά με το κατά πόσο αυτή η πρώιμη FIDE διοργάνωσε ποτέ επίσημα κάποια διοργάνωση για τον "παγκόσμιο τίτλο". Και φυσικά δεν αναφερόμαστε στην κανονική ροή των παγκόσμιων πρωταθλητών που είναι αποδεκτή από όλους σήμερα και που οι περισσότεροι εκ των αναγνωστών αυτού του blog μπορούν να απαγγείλουν από καρδιάς: Steinitz, Lasker, Capablanca, Alekhine, Euwe, Botvinnik κ.ο.κ. Αναφερόμαστε σε αυτό που ισχυρίστηκε ο Kasparov σε μια συνέντευξή του στο New In Chess το 2005, στο ότι δηλαδή το ματς που κέρδισε ο Efim Bogoljubow από τον Max Euwe την άνοιξη του 1928 με 5.5-4.5 ήταν ματς για το παγκόσμιο πρωτάθλημα της FIDE. Ένα χρόνο πριν τη συνέντευξη αυτή του Kasparov, ο Sergei Soloviov στο Bogoljubow, The fate of a chess player περιγράφει το εν λόγω ματς και μας πληροφορεί πως μετά το πέρας του, στο 5ο συνεδρίο της FIDE, ο Bogoljubow αναγνωρίστηκε ως παγκόσμιος πρωταθλητής της FIDE. O Edward Winter με σημείωμα του στις 18 Δεκεμβρίου 2005 αποδεικνύει πως κάτι τέτοιο δεν είναι αληθές παραθέτοντας πρακτικά του συνεδρίου, συνέδριο άλλωστε από το οποίο απουσίαζε ο πρόεδρος του σώματος, Alexander Rueb.

Ο σκακιστικός κόσμος του μεσοπολέμου, κατά τον οποίον η ιδιωτική πρωτοβουλία ήταν αυτή που καθόριζε τα του παγκοσμίου τίτλου, δεν ήταν έτοιμος να ανεχθεί τη FIDE ως αυτή που θα καθόριζε "από τα πάνω" τις διαδικασίες για την ανάδειξη διεκδικητών ή τις συνθήκες των ματς. Στο 12ο συνέδριο της FIDE, στη Βαρσοβία στις 28-31 Αυγούστου 1935, ορίστηκε επιτροπή αποτελούμενη από τους Gerard Oskam, Alekhine, Josef Louma, Dawid Przepiorka και Vidmar, της οποίας δουλειά ήταν να φτιάξει μια λίστα από τους σκακιστές εκείνους που τα μέλη της επιτροπής θεωρούν πως αξίζουν να θεωρούνται διεκδικητές του παγκόσμιου τίτλου. Κάθε παίχτης που μέσα στην τελευταία εξαετία έχει κερδίσει ή μοιραστεί το πρώτο βραβείο κάποιου διεθνούς τουρνουά, τουλάχιστον 14 συμμετοχών εκ των οποίων τουλάχιστον το 70% έπρεπε να είναι διεθνείς μαιτρ, έμπαινε αυτομάτως στην εν λόγω λίστα. Στο επόμενο συνέδριο, αυτό της Λουκέρνης, που διεξήχθη μεταξύ 24ης και 26ης Ιουλίου του 1936 αποφασίστηκε πως ο διεκδικητής πρέπει να προκύπτει από μια διαδικασία που αποτελείται από ματς και όχι από τουρνουά. Τα νερά ήρθε να ταράξει η πρόταση της Ολλανδικής Ομοσπονδίας για ένα τουρνουά διπλών γύρων που θα διεξαγόταν μέσα στο 1938 με σκοπό την ανάδειξη διεκδικητή για ένα ματς με τον παγκόσμιο πρωταθλητή.

Θα συμμετείχε ο χαμένος του δεύτερου ματς Alekhine-Euwe (το οποίο δεν είχε διεξαχθεί ακόμη), ο Botvinnik, ο Capablanca, o Fine, o Flohr, o Keres, o Reshevsky και ίσως ένας ακόμα που δεν καθοριζόταν στην πρόταση αυτή. Δύο μήνες μετά τη δημοσίευση της πρότασης αυτής, το 14ο συνέδριο της FIDE που έλαβε χώρα στη Στοκχόλμη στα μέσα Αυγούστου του 1937 απέρριψε την πρόταση αυτή. Εντωμεταξύ η επιτροπή των 5 πρότεινε τον Capablanca για διεκδικητή και η γενική συνέλευση άρχισε μια παράδοση παράλογων αποφάσεων που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα απορρίπτοντας την πρόταση της επιτροπής και ορίζοντας ως διεκδικητή τον Flohr(!). Το κερασάκι στην τούρτα έβαλε ο Euwe που δήλωσε πως σε περίπτωση που κέρδιζε το επαναληπτικό ματς με τον Alekhine, δεχόταν να παίξει με τον Flohr μεν, αλλά διατηρούσε το δικαίωμα δε να παρεμβάλλει ένα ματς με τον Capablanca το οποίο στους όρους του θα προέβλεπε πως ο νικητής του είναι υποχρεωμένος να παίξει ματς με τον Flohr και έτσι ο Flohr δε θα έχανε τα δικαιώματα που του δόθηκαν από το συνέδριο της FIDE.

Ακολούθησε ένα ομαδικό "κράξιμο" από όλα τα διεθνή σκακιστική έντυπα. Ο Tartakower με γράμμα του στο British Chess Magazine, το American Chess Bulletin Ιουλίου-Αυγούστου 1937, το Chess Review Σεπτεμβρίου 1937, το περιοδικό CHESS 14ης Σεπτεμβρίου 1937 και η λίστα δεν έχει τέλος. Η κριτική επικεντρώνονταν τόσο στην απόρριψη της Ολλανδικής πρότασης όσο βέβαια και στην εντελώς παρανοϊκή απόφαση να οριστεί ο Flohr ως αντίπαλος του παγκόσμιου πρωταθλητή. Τελικά το τουρνουά του 1938, το περιβόητο AVRO Tournament έγινε. Ο Λάσκερ εξέφρασε έντονη δυσφορία για τη μη πρόσκλησή του, ενώ το τουρνουά κέρδισε ο Paul Keres. O Flohr τερμάτισε τελευταίος 1.5 βαθμό πίσω από τον προτελευταίο και φυσικά αντιλαμβάνεστε τί είδους σχόλια προκάλεσε αυτή του η εμφάνιση. Μετά από αυτό οι πιθανότητες να παίξει ο Flohr ματς για τον παγκόσμιο τίτλο πρακτικά εξανεμίστηκαν (η ιστορία επαναλήφθηκε το 1996, όταν οι διαπραγματεύσεις για ένα έκτο ματς μεταξύ Kasparov και Karpov κατέρρευσαν λόγω της απογοητευτική εμφάνισης του Karpov στο τουρνουά του Las Palmas, όπου τερμάτισε τελευταίος). Όλα τα σχέδια τινάχθηκαν στον αέρα τον Σεπτέμβριο του 1939 με την έναρξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Lasker, Capablanca και Alekhine απεβίωσαν. Η FIDE ουσιαστικά έπαψε να λαμβάνει οποιαδήποτε απόφαση μετά το τέλος της Ολυμπιάδας του Buenos Aires.

Η FIDE έδωσε τα πρώτα σημάδια ζωής μετά τον πόλεμο στο Winterthur της Ελβετίας όπου έγινε το πρώτο μεταπολεμικό της συνέδριο στις 25-27 Ιουλίου του 1946. Από την ανακοίνωσή του στο τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου του American Chess Bulletin και στο British Chess Magazine του Μαρτίου 1946 μέχρι και την έναρξη του συνεδρίου αλλά και μετά το πέρας αυτού, που ούτως ή άλλως ήταν κουτσουρεμένο καθώς κατάφεραν να συμμετάσχουν σε αυτό αντιπρόσωποι από μόλις 9 χώρες, γράφτηκαν αρκετά άρθρα που επιχειρηματολογούσαν υπέρ διαφορετικών λύσεων ως προς το "πρόβλημα" του παγκόσμιου τίτλου. Κάποιοι ισχυριζόντουσαν πως ο μοναδικός επιζών από τους προηγούμενους παγκόσμιους πρωταθλητές, ο Max Euwe, θα έπρεπε να θεωρηθεί ως ο παγκόσμιος πρωταθλητής και να προχωρήσει η συζήτηση για τις διαδικασίες ανάδειξης διεκδικητών. Άλλοι πρότειναν κάποιου είδους τουρνουά που θα αναδείξει τον παγκόσμιο πρωταθλητή. Το πώς καταλήξαμε στο τουρνουά διεκδικητών του 1948 και κυρίως στο ποιοι θα συμμετέχουν σε αυτό περιγράφεται αναλυτικά στο άρθρο του Edward Winter Interregnum.

Το τουρνουά διεκδικητών του 1948 έληξε με θριαμβευτή τον Botvinnik. Η εποχή Botvinnik άρχιζε. Η αλλαγή στην κορυφή του παγκόσμιου στερεώματος συνοδεύτηκε από την αλλαγή και στην προεδρία της FIDE, αφού τον επόμενο χρόνο τον Alexander Rueb διαδέχτηκε ο από το 1947 αντιπρόεδρος της FIDE, Σουηδός δικηγόρος Bror Axel Folke Per Rogard. Θα παρέμενε σε αυτή τη θέση μέχρι το 1970, για 21 ολόκληρα χρόνια. Η FIDE για όλο αυτό το χρονικό διάστημα θα αποτελούσε πιόνι του Σοβιετικού καθεστώτος. Για τον επί 21 χρόνια δεύτερο πρόεδρο της FIDE γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα δείγμα του διακοσμητικού του ρόλου. Περισσότερα γνωρίζουμε για τη σύζυγό του Viveca Lindfors, σταρ του Hollywood, η οποία μετά τον χωρισμό της με τον Rogard παντρεύτηκε τον Ούγγρο θεατρικό συγγραφέα George Tabori. Για την ολόθερμη υποστήριξη του Botvinnik από το σοβιετικό καθεστώς ιδιαίτερα μέχρι και το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ τον Φεβρουάριο του 1956 - το συνέδριο της αποσταλινοποίησης - έχουν γραφτεί αρκετά πράγματα. Τα δύο γνωστότερα περιστατικά της πρώιμης περιόδου Botvinnik είναι αναμφισβήτητα οι υποψίες πως ο Keres έχανε επίτηδες ακολουθώντας εντολές τις παρτίδες του με τον Botvinnik στο τουρνουά διεκδικητών του 1948 καθώς και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ο David Bronstein έκανε μόλις μια ισοπαλία στις δύο τελευταίες παρτίδες του ματς για τον παγκόσμιο τίτλο Bronstein-Botvinnik το 1951. Με το πρώτο από αυτά τα ζητήματα έχει ασχοληθεί ενδελεχώς ο δημοσιογράφος Taylor Kingston στα άρθρα του The Keres-Botvinnik Case: A survey of the evidence - Part I και Part II, The Keres-Botvinnik Case Revisited: A Further Survey of the Evidence καθώς και σε μια συνέντευξη σε δύο μέρη με τον Yuri Averbakh - μέρος πρώτο και μέρος δεύτερο. Για το θέμα Bronstein αξίζει να σημειωθεί ο αινιγματικός τρόπος που προσεγγίζει το θέμα ο ίδιος ο Bronstein στο βιβλίο του A Sorcerer's Apprentice, ενώ γενικότερα για μικροσκάνδαλα που αφορούν τον Botvinnik γίνεται αναφορά και στη σελίδα του στη wikipedia.

Προϊόν της φιλελευθεροποίησης του σοβιετικού καθεστώτος μπορεί να χαρακτηριστεί και η ανέλιξη του μάγου από τη Ρίγα, του Mikhail Tal, στο προσκήνιο. Πολλοί θεωρούν πως χωρίς το πολιτικό κλίμα της εποχής Χρουστσόφ δε θα επιτρεπόταν ποτέ σε ένα σκακιστή από χώρα της Βαλτικής να φτάσει μέχρι τον παγκόσμιο τίτλο. Το προγενέστερο παράδειγμα άλλωστε του Εσθονού Paul Keres - κατά πολλούς του ισχυρότερου σκακιστή που δεν έγινε ποτέ παγκόσμιος πρωταθλητής - αποτελεί καλό επιχείρημα που στηρίζει την παραπάνω άποψη. Τα προνόμια πάντως του Botvinnik, κυρίως αυτό του δικαιώματος σε επαναληπτικό ματς διατηρήθηκαν μέχρι ο ίδιος ο Botvinnik αντιλαμβανόμενος την επιρροή της προχωρημένης ηλικίας στο παιχνίδι του να μην ενδιαφέρεται πια για τον παγκόσμιο τίτλο. Περάσαμε στον Petrosian και από κει στον Spassky. Ανάμεσα στο δεύτερο ματς Spassky-Petrosian του 1969 και στο περίφημο ματς της Ισλανδίας Spassky-Fischer, ήρθε και η αλλαγή στην προεδρία της FIDE. Με νέο πρόεδρο τον Max Euwe εγκαινιάζεται η εποχή της άμεσης παρέμβασης της διεθνούς ομοσπονδίας στα πολιτικά ζητήματα που αφορούν το χώρο του σκακιού και ιδιαίτερα στις διαδικασίες ανάδειξης του παγκόσμιου πρωταθλητή, περίοδος που συνεχίζεται έως και σήμερα.

Τα προβλήματα που κλήθηκε να επιλύσει ο Max Euwe κατά την 8ετή παρουσία του στην προεδρία της FIDE ήταν αμέτρητα και περίπλοκα. Για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια η FIDE δεν ακολουθούσε απλώς τις εντολές της Σοβιετικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας. Στο παρόν άρθρο θα αρκεστούμε σε μια απλή αναφορά αυτών των γεγονότων καθώς κάθε ένα από αυτά θα άξιζε ξεχωριστή σειρά αναρτήσεων. Ο Max Euwe έκανε ότι μπορούσε, υπερβαίνοντας πολλές φορές τα εσκαμμένα, για να σιγουρέψει τη συμμετοχή του ιδιόρρυθμου Fischer σε όλα τα στάδια του κύκλου διεκδικητών του 1969-1972. Η μη συμμετοχή του Fischer στο Αμερικανικό ζονάλ και η "δωρεά" της θέσης πρόκρισης από τον Benko δεν είχε προηγούμενο. Για τα παρασκήνια του ματς του 1972 και τις απαιτήσεις του Αμερικανού έχουν γραφτεί τόμοι ολάκεροι. Ο Max Euwe έπαιξε καταλυτικό ρόλο για να σπάσει η κυριαρχία των Σοβιετικών. Αλλά ο Fischer δεν ήταν το μοναδικό πρόβλημα του Euwe. Πολύ σημαντικό ζήτημα ήταν ο χειρισμός των περιπτώσεων Σοβιετικών σκακιστών που αυτομολούσαν στη Δύση. Όταν ο Genna Sosonko έφυγε στη Δύση, οι Σοβιετικοί απαίτησαν τον αποκλεισμό του από όλες τις διοργανώσεις. Ο Euwe αρνήθηκε. Ο Sosonko προσκλήθηκε στο Wijk Aan Zee του 1974 και οι Σοβιετικοί αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στο τουρνουά. Ο Sosonko βέβαια δεν ήταν τόσο μεγάλο πρόβλημα όσο ο Korchnoi που το 1976 ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ολλανδία. Οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να τον θέσουν εκτός κύκλου διεκδικητών για τον παγκόσμιο τίτλο συναντώντας τη σθεναρή αντίσταση του Euwe. Τα σημεία και τέρατα που έγιναν στα ματς Korchnoi-Spassky και τα δύο ματς Korchnoi-Karprov θα ενσωματωθούν σε μια μελλοντική σειρά αναρτήσεων για τον φοβερό Victor. Υπήρχαν και περιπτώσεις βέβαια που οι Σοβιετικοί τουμπάρανε τον Euwe. Σημαντικότερη όλων η απαίτησή τους στο κύκλο 1972-1975 να παίξουν οι Larsen και Hubner στο πιο δυνατό από τα δύο interzonal του 1973, αυτό του Leningrad για να μην προκριθούν στα ματς διεκδικητών. Εκεί συμμετείχαν και οι Karpov και Korchnoi που φυσικά κέρδισαν τις δύο θέσεις πρόκρισης. Άλλο μεγάλο πρόβλημα αποτέλεσε η διεξαγωγή της Ολυμπιάδας του 1976 στη Χάιφα του Ισραήλ. Οι Σοβιετικοί δεν είχαν αναγνωρίσει το κράτος του Ισραήλ και φυσικά δε συμμετείχαν στην Ολυμπιάδα αυτή. Φτάναμε στην εποχή των αμοιβαίων μποϋκοτάζ αθλητικών διοργανώσεων με πιο γνωστά βέβαια παραδείγματα τους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας - 1980 - και του Λος Άντζελες - 1984. Η κακή υγεία του Euwe, που πέθανε το 1981 σε ηλικία 80 ετών από καρδιακό επεισόδιο σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη δυσφορία των Σοβιετικών, οδήγησαν στην αντικατάστασή του στην προεδρία της FIDE από τον Ισλανδό GM Fridrik Olafsson το 1978.

Η επικράτηση του Karpov στο ματς του Baguio επί του Korchnoi, με όλα τα απίστευτα που εξελίχθηκαν εκεί, συνοδεύτηκε και από μερική άρση του μποϋκοτάζ των Σοβιετικών στα τουρνουά που συμμετείχαν "λιποτάκτες". Η περίοδος Olafsson λοιπόν χαρακτηρίζεται σχετικά ήρεμη σε σχέση τόσο με αυτήν που προηγήθηκε, όσο και με αυτήν που ακολούθησε μετά το 1982. Οι Ολυμπιάδες συνεχίστηκαν χωρίς παρατράγουδα μετά την παρένθεση της Χάιφα, ενώ μετά την Ολυμπιάδα της Λουκέρνης το 1982 έγινε προφανές σε όλους πως ο πιθανότερος επόμενος διεκδικητής του παγκόσμιου τίτλου θα ήταν ο Gary Kasparov. Έτσι το 1982 μπορεί να χαρακτηριστεί ως έτος-σταθμός για την εξέλιξη των πολιτικών ζητημάτων σε σχέση με το σκάκι. Μέσα στο 1982, και αφού ο Karpov την προηγούμενη χρονιά έχει κερδίσει το ματς του Merano από έναν σαφώς πιο ανίσχυρο Korchnoi, ο Kasparov προβάλλει πια σαν το μεγάλο νούμερο 2 του παγκόσμιου σκακιστικού στερεώματος, πεθαίνει ο Leonid Brezniev και αρχίζει η ενδιάμεση μεταβατική περίοδος του σοβιετικού καθεστώτος προς τον Gorbachev ενώ ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που προσέφερε στους Σοβιετικούς το 1978 στο πολύ κρίσιμο ματς του Baguio, εκλέγεται πρόεδρος της FIDE ο Florencio Campomanes. Η παρένθεση Euwe-Olafsson, "εποχή της εντιμότητας", κλείνει για τα καλά.

Αν το νούμερο ένα πρόβλημα της εποχής Euwe ήταν η αυτομόληση του Victor Korchnoi σε συνδυασμό με την άνοδο στην ποιότητα του παιχνιδιού του που τον έφερνε κοντά στην κορυφή του κόσμου, το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ο Campomanes τα πρώτα χρόνια της προεδρίας του ήταν ο Gary Kasparov. Οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να κόψουν το δρόμο του Kasparov προς την κορυφή. Όμως σε αντίθεση με τον Korchnoi, ο Kasparov ήταν νεαρός, γεμάτος ενέργεια και το σημαντικότερο, νεαρότερος του Karpov. Είχε πρόσβαση σε κορυφαίας ποιότητας προπονητικό υλικό, είχε χτίσει μια ομάδα ανθρώπων γύρω του που δούλευε με επαγγελματισμό, ενώ δεν είχαν βρει ακόμα κάποιο προφανές ελάττωμα στον χαρακτήρα του που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν. Στην περίπτωση του Korchnoi για παράδειγμα είχαν εκμεταλλευτεί πλήρως τη δεισιδαιμονία του αντιπάλου τους. Εδώ όμως υπνωτιστές και μεγάλα μαύρα γυαλιά δε θα έφερναν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπροσθέτως, τα χρόνια στη Σοβιετική Ένωση είχαν αλλάξει τουλάχιστον στο βαθμό εκείνο ώστε η Αρμενο-Εβραϊκή καταγωγή του Gary να μην είναι αρκετή για να τον εξαφανίσει από το προσκήνιο.

Από τα τρία interzonals του κύκλου 1981-1984 προκρίθηκαν για τα ματς διεκδικητών οι εξης: Kasparov, Beliavsky, Smyslov, Huebner, Portisch, Korchnoi, Ribli και Torre. Στην κλήρωση που έγινε για τα ζευγάρια προέκυψαν οι εξής προημιτελικοί: Smyslov-Huebner, Ribli-Torre, Kasparov-Beliavsky και Portisch-Korchnoi. Εδώ αρχίζουν τα ευτράπελα. Αμέσως μετά την κλήρωση ανακοινώνεται ότι οι νικητές των δύο πρώτων ζευγαριών θα παίξουν μεταξύ τους στον πρώτο ημιτελικό και οι νικητές των δύο επόμενων στον δεύτερο. Δεν είχε βέβαια συμφωνηθεί κάτι τέτοιο από πριν και είναι προφανές ότι το δεύτερο μισό της οκτάδας - αυτό που περιείχε τους Kasparov, Beliavsky, Korchnoi και Portisch - ήταν κατά πολύ ισχυρότερο. Τις πιο έντονες διαμαρτυρίες διατύπωσε ο Portisch που έβλεπε να ορθώνονται μπροστά του τα τιτάνια εμπόδια του Korchnoi και πιθανότατα του Kasparov στον δρόμο προς τον τελικό. Τελικά Smyslov (με κλήρωση μετά από ισοπαλία 7-7), Ribli, Kasparov και Korchnoi προκρίθηκαν για τα ημιτελικά. Δεν είχε καθοριστεί όμως το που θα παιζόντουσαν τα ματς! Και εδώ άρχισε ένα σκοτεινό παρασκήνιο να εξελίσσεται. Οι τρεις επιλογές για το ματς Kasparov-Korchnoi ήταν το Rotterdam, το Las Palmas και η Pasadena. Οι κανονισμοί προέβλεπαν πως κάθε ένας εκ των Korchnoi, Kasparov είχε δικαίωμα να δηλώσει μία πρώτη και μία δεύτερη επιλογή. Ο Korchnoi διάλεξε το Rotterdam χωρίς να επιλέξει δεύτερη πόλη. Ο Kasparov επέλεξε και αυτός το Rotterdam και ως δεύτερη εναλλακτική το Las Palmas. Σύμφωνα με τον Kasparov, μετά από πιέσεις της Σοβιετικής Ομοσπονδίας αναγκάστηκε να αντιστρέψει τις επιλογές του. Η επίσημη εξήγηση που του δόθηκε ήταν πως η επιλογή του Las Palmas έπρεπε να γίνει συμβολικά για πολιτικούς λόγους. Αυτό που ο Kasparov ισχυρίζεται πως δεν γνώριζε εκείνη την εποχή ήταν πως σε περίπτωση που οι δύο παίκτες διαφωνήσουν ως προς την πρώτη τους επιλογή, ο πρόεδρος της FIDE κάνει την τελική επιλογή της πόλης μεταξύ και των τριών υποψήφιων τοποθεσιών. Και ο Campomanes, ακολουθώντας την παράδοση του παραλογισμού που διακρίνει ιστορικά τις αποφάσεις της FIDE, διάλεξε την Pasadena!

Η αρχική εξήγηση αυτής της παράλογης απόφασης - αφού κανείς εκ των δύο δεν προτιμούσε τη Pasadena - ήταν πως ο Campo ήθελε να προσελκύσει τον Bobby Fischer που πολλοί πίστευαν πως ζούσε εκεί και να τον πείσει να επιστρέψει στο αγωνιστικό σκάκι. Όταν όμως η Σοβιετική Ομοσπονδία δήλωσε πως δεν θα επιτρέψει στον Kasparov να αγωνιστεί στην Pasadena, μια άλλη θεωρία συνωμοσίας άρχισε να εξυφαίνεται. Η θεωρία αυτή ήθελε τους Σοβιετικούς να έχουν έρθει από πριν σε συνεννόηση με τον Campomanes σκηνοθετώντας την επιλογή της Pasadena και την απαγόρευση προς τον Kasparov να αγωνιστεί εκεί, με σκοπό να βγει από τη μέση η μεγαλύτερη απειλή για τον Karpov. Η επίσημη εξήγηση των Σοβιετικών ήταν πως υπάρχουν θέματα ασφάλειας για τον Kasparov στο Αμερικανικό έδαφος. Ο δυτικός σκακιστικός τύπος έγραφε πως η Σοβιετικοί τρέμανε μια τυχόν αυτομόληση του Kasparov σε αμερικανικό έδαφος που θα ελάμβανε φοβερή δημοσιότητα. Τελικά στις 6 Αυγούστου του 1983 μόνο ο Korchnoi παρουσιάστηκε στην Pasadena και κέρδισε το ματς άνευ αγώνος. Για το πώς η υπόθεση Pasadena συνδέθηκε και με τον άλλο ημιτελικό στον οποίον αντιστοίχως δεν

επετράπη στον Smyslov να αγωνιστεί, για τις παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις που έφτασαν μέχρι το γραφείο του Andropov, ηγέτη της ΕΣΣΔ, για τις πιέσεις που ασκήθηκαν τόσο από το εξωτερικό όσο και από συμμάχους του Kasparov στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης, όπως ήταν ο μετέπειτα πρόεδρος-δικτάτορας του Αζερμπαϊτζάν Heidar Aliev και για στοιχεία που προέκυψαν μετά από τον αποχαρακτηρισμό διαφόρων εγγράφων της εποχής παραπέμπουμε στο Gary Kasparov on Modern Chess, Kasparov Vs Karpov 1975-1985. Οι ημιτελικοί έγιναν κανονικά, Kasparov και Smyslov προκρίθηκαν και φυσικά ο γερό-Smyslov δεν μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο στο τελικό ματς των διεκδικητών. Έτσι ο Gary Kasparov θα αντιμετώπιζε τον Anatoly Karpov σε ματς για τον παγκόσμιο τίτλο που θα άρχιζε στις 10 Σεπτεμβρίου του 1984 στη Μόσχα. Νικητής αυτός που θα σημείωνε πρώτος 6 νίκες.

Αλίμονο! Μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου του 1985, 5 ολόκληρους μήνες και 48 παρτίδες αργότερα, κανείς δεν είχε επιτύχει αυτές τις 6 πολυπόθητες νίκες. Όπως είναι γνωστό ο Karpov προηγήθηκε 5-0 και είχε βάλει σκοπό να το κάνει 6-0 το οποίο πίστευε ότι θα εξαφάνιζε μια και καλή τον Kasparov από το προσκήνιο. Ο Karpov δεν ήθελε απλώς να διατηρήσει τον παγκόσμιο τίτλο, ήθελε να εκμηδενίσει τον αντίπαλό του, να του στερήσει κάθε πάτημα για το μέλλον και ένα 6-0 θα ήταν η καλύτερη αρχή για την επίτευξη αυτού του στόχου. Ο Kasparov από τη μεριά του συμφωνούσε τη μία ισοπαλία μετά την άλλη αποκτώντας εμπειρία και ταυτόχρονα προετοίμαζε τη φαρέτρα του στα ανοίγματα. Κλειδωμένοι σε αυτή την περίεργη ισορροπία οι δύο μεγάλοι του σοβιετικού σκακιού έμεναν στη Μόσχα και έπαιζαν τη μία παρτίδα μετά την άλλη, τη μία ισοπαλία μετά την άλλη. Στο ενδιάμεσο έγινε και η Ολυμπιάδα της Θεσσαλονίκης με τους Σοβιετικούς να κατεβαίνουν με Beliavsky, Polugaevsky, Vaganian, Tukmakov, Yusupov και τον Andrei Sokolov και να κερδίζουν το χρυσό μετάλλιο. Πέρασε και η Ολυμπιάδα, πέρασαν και τα Χριστούγεννα και μετά ο Karpov κατέρρευσε. Φτάνοντας στην ιστορική 15η Φεβρουαρίου 1985, ο Karpov έχει χάσει τις τελευταίες δύο παρτίδες και το σκορ έχει γίνει 5-3. Το momentum έχει γυρίσει υπέρ του διεκδικητή. Ο Karpov είναι εξουθενωμένος. Και τότε, ο Florencio Campomanes ανακοινώνει τη διακοπή του ματς!

Ας μην μπούμε στις λεπτομέρειες και τα παρασκήνια αυτής της απόφασης. Ο Kasparov έχει εκδώσει τη δικιά του εκδοχή και η άλλη πλευρά αποσπασματικά έχει εκθέσει και αυτή τα επιχειρήματά της. Το σίγουρο είναι πως μιλάμε για μια μοναδική απόφαση στην ιστορία του αθλητισμού με έναν αγώνα να διακόπτεται με την επίσημη δικαιολογία της υπερκόπωσης των συμμετεχόντων. Τα παρασκήνια των ματς Kasparov-Karpov διαβάζονται σαν

κατασκοπευτικό μυθιστόρημα και περιμένω το βιβλίο The KGB plays chess για το οποίο θα γράψω όταν το διαβάσω και μέσα στο οποίο υποστηρίζεται η θέση πως ο Anatoly Karpov ήταν πράκτορας της KGB. Μετά το δεύτερο ματς, αυτό των 24 πλέον παρτίδων, του 1985 ο Kasparov γίνεται παγκόσμιος πρωταθλητής. Νωρίτερα έχει επέλθει μια πολύ ευνοϊκή για τον Kasparov αλλαγή στη Σοβιετική Ένωση, καθώς στις 10 Μαρτίου του 1985 πεθαίνει ο Konstantin Chernenko και νέος γενικός γραμματείας του ΚΚΣΕ αναδεικνύεται ο Mikhail Gorbachev. Ο Kasparov θα αδράξει την ευκαιρία αυτή και θα προσπαθήσει να γίνει το σύμβολο της περεστρόικα. Το σίγουρο είναι πως μετά τον Μάρτιο του 1985 ό,τι και να έκανε πια ο Campomanes τα ματς παιζόντουσαν στα ίσια. Και πάντοτε έστω και οριακά, έστω και με 12-12, ο Kasparov θα διατηρούσε τον παγκόσμιο τίτλο και θα έβλεπε την πτώση του τείχους του Βερολίνου και το τέλος του κομμουνισμού στη Ρωσία από τη θέση του παγκόσμιου πρωταθλητή.

Ο Campomanes θα πολεμούσε με όλες του τις δυνάμεις για να διατηρήσει τον έλεγχο των διαδικασιών για τον παγκόσμιο τίτλο στα χέρια της FIDE, δηλαδή στα δικά του χέρια. Θα σαμποτάρει επιτυχώς τόσο την GMA (grandmaster association) όσο και την PCA των Kasparov και Short που έφυγαν από τη FIDE για να παίξουν ανεξάρτητα από αυτή το ματς του 1993. Θα καταφέρει να απομονώσει τον Kasparov αναγκάζοντάς τον να συμμαχήσει μαζί του το 1994 στις εκλογές της FIDΕ. Και ένα χρόνο μετά την αταίριαστη αυτή συνεργασία, ο σκακιστικός κόσμος θα ακούσει για πρώτη φορά το όνομα του Kirsan Ilyumzhinov, του προέδρου της δημοκρατίας της Καλμυκίας, ενός μικρού κομματιού της ομόσπονδης Ρωσίας και του μοναδικού μέρους της Ευρώπης στο οποίο ο Βουδισμός είναι η επίσημη και πλειοψηφική θρησκεία. Ο Kirsan το 1995 γίνεται ο διάδοχος του Campomanes στην προεδρία της FIDE, ένας καθ όλα "άξιος" διάδοχος που μέσα σε χρόνο ρεκόρ κατάφερε ό,τι ο Campomanes προσπαθούσε επί 13 χρόνια - να τον συμπαθήσουμε. Τον Campomanes!

Η Δημοκρατία της Καλμυκίας είναι μια πολύ φτωχή χώρα με περίπου 300.000 κατοίκους που εκτείνεται σε περίπου 76.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούν την κύρια πηγή εσόδων των κατοίκων της. Ο Kirsan, πλούσιος ο ίδιος, κέρδισε τις εκλογές εκεί με τον εξής τροπο: υποσχέθηκε στους κατοίκους της ότι θα γίνουν σιγά-σιγά πλούσιοι όπως αυτός. Κυβερνά σαν μονάρχης και διασκεδάζει τα πλήθη φέρνοντας στην Καλμυκία ποπ τραγουδιστές και διεθνείς προσωπικότητες όπως τον Πάπα και τον Δαλάι Λάμα. Μια σύντομη ανθολόγηση κάποιων αποφθεγμάτων του αποτελεί κατά τη γνώμη μου τον καλύτερο τρόπο για να περιγράψει κανείς το ποιόν του ανδρός.

"Στη χώρα μου υπάρχει μόνο ένας πολιτικός και αυτός είμαι εγώ. Οι υπόλοιποι άνδρες πρέπει να εργάζονται, οι γυναίκες να μεγαλώνουν τα παιδιά τους και τα παιδιά να παίζουν σκάκι"

"Σκοπεύω να επαναφέρω την παραδοσιακή πολυγαμία και να τιμωρώ τους κλέφτες κόβοντάς τους τα χέρια"

"Γεννήθηκα στις 5 Απριλίου του 1962 που ήταν το έτος της Τίγρης. Το ζώδιο μου είναι ο Κριός και ο συνδυασμός των δύο μου δίνει φιλοδοξία (sic) και τη δύναμη ενός πυραύλου"

"Κυκλοφορώ με λευκή λιμουζίνα για να βλέπουν οι συμπατριώτες μου πως υπάρχει τουλάχιστον ένας περπατημένος ανάμεσά τους. Ο πλούτος θα έπρεπε να είναι προϋπόθεση για να γίνει κάποιος πρόεδρος γιατί αλλιώς κλέβει το ταμείο του κράτους. Άλλωστε δεν χρειάζομαι εγώ τους Καλμύχους, οι Καλμύχοι έχουν ανάγκη από εμένα"

"Μιλάω στους συμπατριώτες μου για την εθνοπλανητική σκέψη, ένα φιλοσοφικό ρεύμα έτοιμο να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις τις τρίτης χιλιετίας. Μου φανερώθηκε από τους εξωγήινους όταν με απήγαγαν"

Όμως μην ξεγελιέστε από τα παραπάνω. Το "δόγμα Ilyumzhinov" δεν αποτελείται μόνο από γραφικές δηλώσεις που θυμίζουν Λιακόπουλο και συναυλίες με τους Boney M. Εκτός από αυτά είχαμε και τη σταδιακή απαγόρευση οποιασδήποτε αντιπολιτευόμενης στον Kirsan φωνής. Γνωστότερη περίπτωση η απαγόρευση της λειτουργίας της εφημερίδας Sovietskaya Kalmykia Sevodnya (Soviet Kalmykia Today) και στη συνέχεια η άγρια δολοφονία της αρχισυντάκτριάς της, δημοσιογράφου Larisa Yudina στις 8 Ιουνίου του 1998. Στις σελίδες του Yabloko μπορεί να βρει κανείς ένα χρονικό της πολύ σκοτεινής αυτής υπόθεσης. Η Larisa Yudina ερευνούσε τις ύποπτες οικονομικές δοσοληψίες του Ilyumzhinov με εταιρικά σχήματα πίσω από τα οποία κρυβόταν η μαφία. Η δημοσιογράφος Sarah Hurst έχει γράψει ένα βιβλίο στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρεται στα κατορθώματα του Kirsan Ilyumzhinov με τίτλο Curse of Kirsan, Russell Enterprises, 2002. Εκτενή αποσπάσματα από το βιβλίο αυτό φιλοξενούνται στις σελίδες του Sam Sloan, ενώ πιο πρόσφατο άρθρο της στο περιοδικό Kingpin ανακεφαλαιώνει τα κυριότερα σημεία των ερευνών της.

Παρά λοιπόν τις όποιες - και είναι αρκετές - κατηγορίες μπορεί κανείς να προσάψει στη σημερινή "αντιπολίτευση" του προέδρου της FIDE, μια θέση "ίσων αποστάσεων" στη σημερινή συγκυρία είναι αδικαιολόγητη. Περιττό νομίζω να σχολιαστεί και οποιαδήποτε σύνδεση μεταξύ των εκλογικών επιτυχιών του Kirsan με τα ελληνικά συμφέροντα. Η παρουσία του προέδρου της ΕΣΟ στο πλευρό του Kirsan Ilyumzhinov μόνο ντροπή θα έπρεπε να προκαλεί σε αυτούς που προβάλλουν την εθνικοφροσύνη τους για να δικαιολογήσουν την υποστήριξή τους στο πρόσωπο του προέδρου της FIDE. Ακόμα και αν αγνοήσουμε τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν, τίθεται το ερώτημα σε τί ακριβώς βοήθησε το ελληνικό σκάκι η τόσο στενή συνεργασία της ηγεσίας της ΕΣΟ με τους ανθρώπους του Kirsan Ilyumzhinov? Δυστυχώς δεν φαίνεται κάποιο φως στο βάθος αυτής της ιστορίας. Ο Kirsan είναι σήμερα δυνατός όσο ποτέ και έτσι το σλόγκαν της FIDE "Είμαστε όλοι μια οικογένεια" ακούγεται στα αυτιά μας σαν όρκος μεταξύ μελών της ίδιας φαμίλιας σε κάποια μαφιόζικη ταινία, παρά ως πρόταγμα παγκόσμιας φιλίας όπως θα άρμοζε σε έναν διεθνή αθλητικό οργανισμό.