Το άλμα

"Αυτός θα έιναι ο Alvis", είπε ο Tal, ακούγοντας το κουδούνι ενώ σταματούσε για λίγο την ανάλυση και έσπευδε να ανοίξει την μπροστινή πόρτα. "Είχαμε κανονίσει από χθες ραντεβού για κανά μπλιτσάκι". Ήταν καλοκαίρι του 68 στη Ρίγα, στο διαμέρισμα του Tal και τον βοηθούσα στην προετοιμασία του για το ημιτελικό ματς των διεκδικητών με τον Korchnoi. Στο δωμάτιο μπήκε μαζί του ένας πολύ ψηλός νεαρός άντρας, λίγο καμπουριαστός, με αραιωμένα μαλλιά και το βλέμμα στραμμένο απροσδιόριστα στο κενό. Ήταν o Alvis Vitolins. Είχαμε ήδη γνωριστεί κάποια χρόνια νωρίτερα στο Λένινγκραντ, όταν στα πλαίσια ενός τουρνουά είχαμε βρεθεί αντίπαλοι. Σε ένα αρχικά ισόπαλο φινάλε ετερόχρωμων αξιωματικών, ο Vitolins απέκτησε την πρωτοβούλια και τα πράγματα φαίνονταν δύσκολα για μένα, που είχα και σχετική πίεση χρόνου. Τότε ο Vitolins μου πρόσφερε ισοπαλία - δεν ήθελε να συνεχίσει ενώ εγώ είχα πίεση. Αφού σταματήσαμε το ρολόι άρχισε να μου δείχνει τον καθέ άλλο παρά προφανή τρόπο με τον οποίο μπορούσα να κρατήσω την ισορροπία. Εκείνη την ημέρα, ο Tal και ο Vitolins έπαιζαν μπλιτς μέχρι αργά το απόγευμα όπως συνήθως. Ο Tal, από τους κορυφαίους στον κόσμο στο γρήγορο σκάκι, ήταν αυτός που κέρδιζε συνήθως, αλλά συχνά και ειδικά με τα λευκά κομμάτια, ο Vitolins κατάφερνε να πάρει αρκετές παρτίδες με φοβερές επιθέσεις, που ακόμα είναι ζωντανές στη μνήμη μου. Τότε κατάλαβα τί εννοούσε ο μεγάλος Tal όταν μερικές φορές κατά τη διάρκεια της ανάλυσης, άρχιζε να θυσιάζει υλικό για την πρωτοβουλία μουρμουρώντας "Ωραία, ας παίξουμε λίγο σαν Vitolins".

O Alvis Vitolins γεννήθηκε στις 15 Ιουνίου του 1946 σε ένα από τα προάστια της Ρίγα, στην πόλη Sigulda. Στα 9 του χρόνια, ο πατέρας του τον πήγε στον πρώτο του προπονητή, τον Felix Tsirtsenis. "Ήταν ο καλύτερος της γενιάς μας" υποστηρίζει ο Yury Razuvaev. Δεν ήταν τυχαίο πως ήταν και από τους πρώτους που έγιναν μαιτρ. Από τότε ακόμα η πρωτοβουλία και τα ενεργητικά κομμάτια στα χέρια του αποτελούσαν φονικό όπλο. Οι ομοιότητές του με τον Fischer δεν σταματούσαν στην φυσική τους εμφάνιση. Έχει το ίδιο ένστικτο του νικητή και προκαλούσε τα ιδια αισθήματα ανημποριάς στους αντιπάλους του όπως ο μεγάλος Αμερικανός. Όμως, από τότε ακόμα, είχαν αρχίσει να φαίνονται και κάποιες άλλες πλευρές του χαρακτήρα του. Ήταν αφελής, ανυποψίαστος και πολύ έντονα εσωστρεφής. Μια τυπική σκηνή της εποχής: ο Vitolins παλεύει με τον Εσθονό Vooremaa, ευρισκόμενοι σε ένα προπονητικό καμπ, αρχικά στα πλαίσια εφηβικού παιχνιδιού αλλά στη συνέχεια πιο σοβαρά. Από χώρες της Βαλτικής και οι δυο τους, σε μια δύσκολη εποχή έπεφταν συχνά θύματα διακρίσεων. Ο Vitolins, πιο ρωμαλέος, ακινητοποιεί τον αντίπαλό του και του πιέζει το πρόσωπο με ένα μαξιλάρι μέχρι αυτός να ζητήσει έλεος. Το βραβείο του νικητή? Να ακούσει από τα χείλια του ηττημένου τον εθνικό ύμνο της Σοβιετικής Ένωσης στα Ρώσικα.

Ο Tumkakov τον αναπολεί ως ισάξιο του μεγάλου Tal στις περίπλοκες θέσεις. "Δεν μπορούσες να ηρεμήσεις ποτέ όταν τον αντιμετώπιζες ακόμα και όταν τα χρόνια είχαν περάσει και ήταν πια προφανές πως το ταλέντο του θα έμενε αναξιοποίητο. Το σκάκι ήταν τα πάντα γι αυτόν. Αντικοινωνικός, δε θυμάμαι να είχα ανταλλάξει μαζί του ούτε κουβέντα παρόλο που είχαμε παίξει αρκετές παρτίδες μεταξύ μας". Η "επίσημη" βιογραφια του Vitolins θα μπορούσε να έχει έκταση λίγων μόνων γραμμών. Πολλές επιτυχίες στα παιδικά και εφηβικά τουρνουά - επιτυχίες που δεν οδήγησαν πουθενά. Δεν έγινε ούτε grandmaster τελικά και έπαιξε σε ελάχιστα διεθνή τουρνουά, όλα μέσα στα σύνορα της Σοβιετικής Ενωσης. Στη Λετονία όμως έλαμψε το ταλέντο του. 7 φορές πρωταθλητής Λετονίας και αρκετές επιτυχίες σε τουρνουά της Βαλτικής. Άλλα μέχρις εκεί. Στα τέλη της δεκαετίας του 80 και αρχές του 90, όταν ήταν πια εφικτό να ταξιδέψει στο εξωτερικό, συμμετείχε σε κάποια όπεν στη Γερμανία, αλλά ήδη στα σαράντα του, τα καλύτερα του χρόνια ήταν πίσω. Για την εξωσκακιστική ζωή του τα μόνα που ξέρουμε είναι πως έμεινε ανύπαντρος, κατοικούσε με τους γονείς του, ενώ είχε παρακολουθήσει μερικά μαθήματα Γερμανικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ρίγα. Κυριολεκτικά δεν είχε άλλη ζωή εκτός από αυτή πάνω στη σκακιέρα.

Το σκακιστικό "μόττο" του ήταν η πρωτοβουλία. Με κάθε κόστος. Στόχευε σε θέσεις που είχε δύο πιόνια ή ακόμα και ένα για το κομμάτι αλλά αρκετό αντάλλαγμα λόγω προσωρινής υπεροχής σε κάποιο σημείο της σκακιέρας ή λόγω κάποιου στρατηγικού λόγου. Πολλές φορές μετά από μια τέτοια θυσία κομματιού συνέβαιναν θαύματα. Το ποζισιονέλ πλεονέκτημα αυξανόταν συνεχώς, τα κομμάτια του αντιπάλου δεν μπορούσαν να συνεργαστούν και η επίθεση δυνάμωνε κίνηση με την κίνηση. Ένα λαμπρό παράδειγμα της Λετονικής σχολής, ο πιο άγνωστος ίσως κρίκος της αλυσίδας που μας πάει ιστορικά από τον Tal στον Shirov. Όλα κρέμονται, οι βασιλιάδες κινδυνεύουν, ενώ μια λάθος κίνηση αρκεί για να τελειώσουν όλα. Fire on Board. Εκείνη την εποχή όλοι ήξεραν πως αν ο Vitolins βγάλει μια τέτοιου τύπου θέση, μπορεί να κερδίσει τον οποιοδήποτε.

Ο Bagirov θυμάται την εποχή που προπονούσε την ομάδα της Λετονίας - από το 1980 και μετά: "Ο Alvis ερχόταν να με βρει κάθε Παρασκευή. Το "μάθημά" μας αποτελούνταν απο 5λεπτα μπλιτς στα οποία νικητής ανακηρύσσονταν αυτώς που κέρδιζε πρώτος δέκα παρτίδες. Όταν είχα τα μαύρα έπαιζα πάντα είτε Alekhine είτε Caro Cann. Ο Vitolins έπαιζε αυτές τις παρτιδες σαν να εξαρτώταν η ζωή του από το αποτέλεσμά τους. Είχε βαλθεί να καταρρίψει πλήρως την Alekhine που τη θεωρούσε αστείο άνοιγμα και να βγάλει μεγάλο πλεονέκτημα εναντίον της Caro Cann. To 6.d5 στη Μοντέρνα Βαριάντα της Alekhine το ονόμασα Vitolins Attack στο βιβλίο μου ενθυμούμενος τις παρτίδες μου μαζι του". Ο Vitolins ηταν αυτός που ανέπτυξε και όλη τη μοντέρνα θεωρία του γκαμπί Cochrane στη Ρώσικη (1.e4 e5 2.Nf3 Nf6 3.Nxe5 d6 4.Nxf7). Εκεί όμως που αφιέρωσε τον περισσότερο χρόνο του ήταν στη Σικελική. Τα αγαπημένα του τετράγωνα για τους λευκούς αξιωματικούς ήταν το g5 και κυρίως το b5, στο οποίο τοποθετούσε τον αξιωματικό του ασχέτως με το αν ο μαύρος έχει παίξει a6 ή όχι. Στη βαριάντα του δηλητηριασμένου πιονιού, στην βαριάντα Polugaevsky όπου ο ίδιος ο Tal ζήτησε τη βοήθεια του για να αντιμετωπίσει τον Polu και κυρίως στη Rauzer όπου με όπλο την ιδέα του - 11.Bb5 - o Tal κέρδισε σε μινιατούρα τον Korchnoi στο τουρνουα διεκδικητών του Montpellier το 1985. H θυσία πιονιού b7-b5 στην Νιμζοϊνδική με Qc2 ηταν επίσης δική του ιδέα ενώ ήταν ο πρώτος που άρχισε να μελετά τη βαριάντα 4.Bd2 c5?! στην Μπογκοϊνδική.

Στο τελευταίο στάδιο της ζωής του, o Alvis Vitolins πήγαινε στο σκακιστικό όμιλο κάθε μέρα και συμβούλευε όποιον ήθελε να ακούσει τις συμβουλές του, παίζοντας μπλιτς και αναλύοντας μέχρι αργά τη νυχτά. Πολλές φορές κοιμόταν εκεί. Παθιασμένος με την ανάλυση συχνά έχανε τις μέρες και μπέρδευε το χθες με το προχθές. Γι αυτόν το σκάκι δεν ήταν διασκέδαση, ήταν η πραγματική ζωή. Ζούσε μέσα στο σκάκι, μοναχικός, σε ένα γκέττο που ο ίδιος είχε δημιουργήσει για τον εαυτό του, νοιώθοντας ανήμπορος και ευάλωτος στον μεγάλο πραγματικό κόσμο έξω από αυτό. Φτάνοντας στην ηλικία των 50 τα υλικά πράγματα τον καθήλωναν και ο κόσμος των υλικών πραγμάτων τον κατατρόμαζε. Είχε απολυθεί από την ομοσπονδία του στην οποία δούλευε σαν προπονητής όταν η θέση αυτή έπαψε να υφίσταται. Αυτό τον διέλυσε. Όχι τόσο για τις πενταροδεκάρες που έχασε όσο για το ότι κατέρρευσε η σύνδεσή του με τον κόσμο. Από παλιά δεν τον ένοιαζε τί θα έτρωγε και τί ρούχα θα φορούσε. Όσο ζούσαν οι γονείς του, αυτοί φρόντιζαν για αυτά τα ζητήματα. Πέθαναν σχεδόν ταυτόχρονα - μέσα σε διάστημα μιας βδομάδας - ενώ την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1996 πέθανε και ο ψυχίατρός του, ο επίσης σκακιστής Eglitis που τον βοηθούσε αφιλοκερδώς. Η Sigulda είναι από τις πιο όμορφες πόλεις της Λετονίας. Σπηλιές, μεσαιωνικά φρούρια, ένα τεράστιο πάρκο με βελανιδιές που το διασχίζει ο ποταμός Gauja, παγωμένος κατά το μεγαλύτερο μέρος του χειμώνα. Την 16η Φεβρουαρίου του 1997, ο Alvis Vitolins έριξε το σώμα του πάνω σε αυτό τον πάγο πηδώντας από τη σιδηροδρομική γέφυρα που τον διασχίζει.

Συντομευμένη μετάφραση του άρθρου του Genna Sosonko "The Jump" από το New In Chess 2000/3. Ολόκληρο το άρθρο υπάρχει στη πολύ καλή συλλογή άρθρων του New In Chess με τίτλο "New In Chess, The First 25 Years: An Anthology 1984-2009"