Ένα τουρνουά που πρόλαβε ο πόλεμος #2

(πρώτο μέρος http://chessnewsgr.blogspot.com/2010/07/1.html)

Ξημέρωνε Κυριακή, 2 Αυγούστου 1914. Οι σκακιστές που συμμετείχαν στο τουρνουά του Mannheim έμαθαν με χαρά ότι τα χρηματικά βραβεία του τουρνουά θα μοιραζόντουσαν κανονικά σύμφωνα με τη βαθμολογία μετά τον 11ο γύρο. Έτσι ο Alekhine έγινε πλουσιότερος κατά 1100 μάρκα. Μάλιστα, αποφασίστηκε πως όσοι δεν βρίσκονταν μέσα στις θέσεις των βραβείων θα εισέπρατταν 100 μάρκα αποζημίωση για την πρόωρη διακοπή του τουρνουά! Όμως ο Alekhine και οι υπόλοιποι Ρώσοι σκακιστές βρέθηκαν προ εκπλήξεως. Όταν το απόγευμα της ίδιας ημέρας ετοιμάζονταν να αναχωρήσουν με το τρένο από το Mannheim συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στην αστυνομική διεύθυνση της πόλης. Ο Tartakower έσπευσε να τους βοηθήσει και επικαλούμενος τη νομική του ιδιότητα - είχε άδεια δικηγορίας - απαίτησε να του επιτραπεί η συνάντηση μαζί τους έτσι ώστε τουλάχιστον να μεταφέρει μηνύματα προς τις οικογένειές τους. Οι αρχές του το αρνήθηκαν κατηγορηματικά για λόγους εθνικής ασφάλειας και μάλιστα όταν αυτός επέμεινε, κάποιος αξιωματούχος αναφέρθηκε δεικτικά στην περίεργη προφορά του και ζήτησε τα χαρτιά του για έλεγχο. Τα χαρτιά του ήταν εντάξει όμως τον περιέφεραν από γραφείο σε γραφείο και κινδύνευε να χάσει το τρένο του. Όταν τελικά τον άφησαν να φύγει ένοιωσε ανακουφισμένος.

Τι απέγιναν όμως οι φυλακισμένοι σκακιστές και ποια ήταν η πορεία τους κατά τη διάρκεια του πολέμου? Ποια ήταν η τύχη του Alekhine τον οποίον υποπτευόντουσαν οι Γερμανοί πως ήταν αξιωματικός του τσαρικού στρατού επειδή είχαν βρει μια φωτογραφία του με στολή? (η οποία ήταν στολή θρησκευτικού σχολείου). Η σκακιστική αρθρογραφία στις εφημερίδες της εποχής αλλά και οι αναφορές σε πολύ μεταγενέστερα σκακιστικά βιβλία, όπως αυτό του Sergey Soloviov "Bogoljubow, the fate of a chess player" βρίθουν ανακριβειών που κινούνται στα όρια της μυθοπλασίας. Έτσι, ο Antony Guest, σκακιστικός ανταποκριτής της "Morning Post" γράφει στο φύλλο της 12ης Οκτωβρίου 1914 (κείμενο που παρατίθεται αυτούσιο στο "Chess Amateur" Νοεμβρίου 1914):

"Ο εξαίρετος Ρώσος σκακιστής Alekhine, ένας από τους συμμετέχοντες του Mannheim που φυλακίστηκαν στην έναρξη του πολέμου, επισκέφτηκε απροειδοποίητα το Λονδίνο την περασμένη Παρασκευή 9 Οκτωβρίου, ενδιάμεσο σταθμό της επιστροφής του στο Petrograd. Μοιράστηκε τις εμπειρίες του κατά τη συνάντησή μας στο Chess Divan, 110 Strand. Ο Alekhine είναι ο μοναδικός εκ των Ρώσων και Γάλλων που έχει καταφέρει να διαφύγει. 9 κρατούνται στο Baden-Baden ενώ ο Janowski κρατείται ακόμα στο Mannheim. Έκπληκτοι μάθαμε το ότι η Γερμανική Σκακιστική Ομοσπονδία, της οποίας τα μέλη διατηρούν άριστες διασυνδέσεις με την κεντρική κυβέρνηση, έχει αφήσει τους σκακιστές αυτούς στη μοίρα τους. Στη φυλακή έχουν βασανιστεί από τους Γερμανούς στρατιώτες που τους χτυπούσαν με τις κάννες των όπλων τους χωρίς έλεος. Θα πρέπει να παραμείνουν στη Γερμανία μέχρι το τέλος του πολέμου αφού μόνο ο Alekhine κατάφερε να ξεφύγει ρισκάροντας τη ζωή του. Με τη βοήθεια ενός πλαστού διαβατηρίου πέρασε τα σύνορα αν και γνώριζε πως αν τον ανακάλυπταν θα τον εκτελούσαν επιτόπου. Ακολούθησε κυκλική πορεία με πολλούς σταθμούς ξεκούρασης για να επουλωθούν τα τραύματά του και έφτασε έτσι στο Λονδίνο"

Ο σκακιστικός ανταποκριτής της ολλανδικής De Telegraaf γράφει στο φύλλο της 17ης Αυγούστου 1914 μια τρελή ιστορία που δεν έχει βέβαια καμία σχέση με την πραγματικότητα:

"Ένας Ρώσος ερασιτέχνης σκακιστής, ο Elyashov έκανε μπάνιο στο Ρήνο κοντά στη γέφυρα του τρένου, όταν συνελήφθη για κατασκοπεία. Αρχικά απελευθερώθηκε για να συλληφθεί ξανά επειδή δεν είχε πληρώσει το λογαριασμό του ξενοδοχείου του. Τελικά του δόθηκε διορία 24 ωρών να εγκαταλείψει τη Γερμανία. Αυτός λόγω του ότι πολλά σιδηροδρομικά δρομολόγια ακυρώνονταν καθημερινά επέλεξε να αγοράσει εισιτήρια για 4 διαφορετικές διαδρομές. Όταν σε νέο έλεγχο του ζητήθηκε να κατονομάσει τους κατόχους των τριών περίσσιων εισιτηρίων αυτός αδυνατούσε. Οι Γερμανοί πίστεψαν τελικά ότι ήταν Ρώσος στρατηγός και πως ο Alekhine, που είχε δική του άμαξα με Γάλλο σοφέρ, ήταν ο υπασπιστής του. Τελικά μετά από παρέμβαση του Αμερικανικού προξενείου όλοι οι Ρώσοι απελευθερώθηκαν εκτός από τον Alekhine, επειδή βρέθηκε στην κατοχή του μια φωτογραφία στην οποία πόζαρε ένστολος. Είδε κι έπαθε μέχρι να τους πείσει πως ήταν η στολή της Νομικής Σχολής της Αγίας Πετρούπολης"

Η πραγματικότητα απέχει πολύ από τις παραπάνω εξιστορήσεις. Όλοι εκτός των Ρώσων αφέθηκαν ελεύθεροι να αποχωρήσουν από το Mannheim και τη Γερμανία. Για μερικούς ο δρόμος της φυγής δεν ήταν χωρίς εμπόδια. Ένας Αυστραλός, ο Gunderson, κατάφερε να φτάσει στο Όσλο, που τότε και μέχρι το 1925 ονομάζονταν Christiana, μετά από έξι ημέρες ταξιδιού με το τρένο, όταν υπό φυσιολογικές συνθήκες το ταξίδι διαρκούσε 36 ώρες. Κατάφερε να απολαύσει μόνο δύο γεύματα και 10 ώρες ύπνου κατά τη διάρκεια αυτού του σκληρού ταξιδιού. O Marshall, όπως μας πληροφορεί στην αυτοβιογραφία του, έκανε 39 ώρες για να φτάσει στο Amsterdam και μάλιστα έχασε και τις αποσκευές του στα σύνορα, με όλα τα υπάρχοντα του και τα δώρα από την Αγία Πετρούπολη και αλλού. Πέντε χρόνια αργότερα βρέθηκαν και του επιστράφηκαν στη Νέα Υόρκη! Είχαν βρεθεί και κρατηθεί από τις αρχές καθ όλην τη διάρκεια του πολέμου!

Ο Alekhine με τους άλλους Ρώσους κρατήθηκαν για μια βραδιά στην αστυνομική διεύθυνση της πόλης του Mannheim. Από κει μεταφέρθηκαν στην στρατιωτική φυλακή του Ludwigshafen και στις 4 Αυγούστου κατέληξαν στο Rastatt. Ο ίδιος ο Alekhine στο βιβλίο των Mueller και Pawelczak "Schachgenie Aljechin", φέρεται να μιλάει με τα καλύτερα λόγια για τις συνθήκες κράτησης. Τρία γεύματα την ημέρα, ενημέρωση για τα πολιτικά τεκταινόμενα από τον ίδιο τον επιστάτη της φυλακής και την κόρη του, ενώ στο δωμάτιο που μοιράζονταν με τους Bogoljubow, Rabinovich και Veinstein, επιδίδονταν σε τυφλό σκάκι. Τελικά, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου μεταφέρθηκαν σε ένα ξενοδοχείο στο Baden Baden.

O Alekhine κρίθηκε ανίκανος λόγω υγείας για στρατιωτική υπηρεσία και έτσι απελευθερώθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου. Πήγε στη Βασιλεία, διέσχισε την Ελβετία φτάνοντας στη Γένοβα όπου περίμενε να κανονιστεί ματς εναντίον του Capablanca στο Buenos Aires. Όταν αυτό το ενδεχόμενο ναυάγησε επέστρεψε μέσω Λονδίνου, Στοκχόλμης και Φινλανδίας στο Petrograd στα τέλη Οκτωβρίου. Στη Στοκχόλμη μάλιστα έδωσε και σιμουλτανέ επίδειξης στις 21 Οκτωβρίου. Τρεις ημέρες αργότερα, απελευθερώθηκαν οι Saburov και Bogatirchuk, ενώ στις 29 Σεπτεμβρίου τους ακολούθησε ο Kopelman. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στο Triberg στις 24 Νοεμβρίου 1914. Ο Malyutin σε ένα γράμμα του που δημοσιεύτηκε στην "Schweizerische Schachzeitung" τον Μάιο του 1915 επιβεβαιώνει τα παραπάνω, γράφοντας πως ο Alekhine δεν είχε δικιά του άμαξα στο Mannheim και ευχαριστεί τον Gudehus, πρόεδρο του σκακιστικού ομίλου του Mannheim, για τη βοήθεια του στην περιπέτεια των συμπατριωτών του.

Παρ όλα αυτά κάποια σημεία παραμένουν σκοτεινά. Ποια ήταν η τύχη του Janowski? Ακολούθησε τους υπόλοιπους ή παρέμεινε στο Mannheim έγκλειστος? Στο The Oxford Companion to Chess, οι Hooper και Whyld, γράφουν πως κρατήθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα (που?) και σύντομα απελευθερώθηκε για να καταφύγει στην Ελβετία. Ο ιστορικός Jeremy Gaige στο Chess Tournament Crosstables αναφέρεται σε 8 τουρνουά που έλαβαν χώρα μεταξύ των φυλακισμένων. Το πρώτο από αυτά διεξήχθη στο Baden-Baden και τα υπόλοιπα στο Triberg. Νικητής του πρώτου ήταν ο Flamberg, ενώ στα υπόλοιπα συνήθως κέρδιζε ο Bogoljubow. Ακολουθεί ο πίνακας συμμετοχών που συνέταξε ο ιστορικός Edward Winter:

TOURNAMENTS	1st	2nd	3rd	4th	5th	6th	7th	8th
Alekhine
Bogoljubow	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y
Flamberg	Y	Y	Y	Y	Y
Rabinovich	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y
Bohatirchuk
Selesniev	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y	Y
Maliutin	Y			Y	Y		Y
Romanovsky	Y	Y	Y
Weinstein	Y	Y	Y	Y	Y		Y	Y
Saburov
Koppelman
Fahrni							Y

Y = player participated in tournament.

Γιατί ο Fahrni συμμετείχε μόνο στο έβδομο τουρνουά? Τί άλλο έκαναν οι σκακιστές τα 4 χρόνια του πολέμου? 8 τουρνουά φαντάζουν πολύ λίγα. Ο Hooper και ο Whyld γράφουν πως ο Flamberg, πολωνικής καταγωγής, επέστρεψε στη Βαρσοβία στα 1916. Ίσως επειδή η Γερμανία είχε σε πλήρη έλεγχο τα πολωνικά εδάφη. O Soloviov περιγράφει τις συνθήκες στο Triberg ως πολύ ελεύθερες ενώ αναφέρεται σε μια προσπάθεια υποστηρικτών των φυλακισμένων να μαζέψουν χρήματα στην Αγία Πετρούπολη για να πετύχουν την απελευθέρωσή τους. Περίεργη πρακτική σε καιρό πολέμου, καθώς είναι προφανές πως η Γερμανική κυβέρνηση δεν ήταν δυνατό να διαπραγματεύεται με ιδιώτες την απελευθέρωση αιχμαλώτων πολέμου.

Το τουρνουά του Mannheim έπεσε πάνω στο ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Οι συνέπειές του στο σκακιστικό κόσμο ήταν τραγικές. Πολλοί πιστεύουν πως δεκάδες παίκτες είδαν την σκακιστική τους εξέλιξη να καταστρέφεται από τον πόλεμο και πως πολλά ταλέντα χάθηκαν στα μέτωπα του πολέμου. Κάποιοι πιστεύουν πως ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος οδήγησε στο να έχουμε τον πιο αδύναμο παγκόσμιο πρωταθλητή της μοντέρνας σκακιστικής ιστορίας δύο δεκαετίες αργότερα, τον Max Euwe. 25 χρόνια αργότερα, στις 24 Αυγούστου 1939, στο Buenos Aires άρχιζε η 8η σκακιστική ολυμπιάδα. Ήταν μια Ολυμπιάδα που πρόλαβε ο πόλεμος και άλλαξε τη σκακιστική ιστορία της χώρας της Αργεντινής.

Πηγές: Sergey Soloviov - Bogoljubow, the fate of a chess player, David Lovejoy - Moral Victories, The Story of Savielli Tartakower, wikipedia, chesshistory.com, Jeremy Gaige - Chess Tournament Crosstables, Hooper & Whyld - The Oxford Companion to Chess, "Morning Post", "Chess Amateur", "De Telegraaf", FJ Marshall - My Fifty years of Chess, "Schweizerische Schachzeitung", Mueller & Pawelczak - Schachgenie Aljechin, "Mannheimer General Anzeiger"